đường ThiềnĐịnh

[TCTV]

Con đường Thiền Định mà Thế Tôn đi qua

(Tăng Chi III-A, 411-419)
Thích Chơn Thiện

Trước khi giác ngộ, Thế Tôn nhận thấy con đường xuất ly là an tịnh, nhưng lại không cảm thấy phấn khởi. Khi Thế Tôn suy nghĩ đến cùng về sự nguy hiểm của các dục thì sự hứng khởi của tâm xuất ly khởi sinh, và tâm của Thế Tôn thấy "Đây là an tịnh". Sau đó Thế Tôn an trú Sơ thiền. Trong khi trú Sơ thiền thì các tưởng đi đôi với dục vẫn có mặt, bấy giờ các tưởng này trở thành bệnh hoạn, nó cũng gây ra đau khổ.

Thế Tôn liền ngưng tầm và tứ, và chứng Nhị thiền; nhưng Thế Tôn lại không thấy hứng khởi và giải thoát. Sau đó, Thế Tôn suy nghĩ đến cùng về sự nguy hiểm của tầm và tứ thì Thế Tôn liền thấy hứng khởi, giải thoát, biết "Đây là an tịnh". Nhưng khi trú Nhị thiền thì các tưởng cùng đi với tầm, tứ vẫn có mặt, bấy giờ chính các tưởng này là bệnh.

Thế Tôn liền rời khỏi hỷ và chứng đắc Tam thiền. Thoạt đầu Thế Tôn không cảm thấy hứng khởi và giải thoát của Tam thiền, Ngài liền suy tư đến cùng sự nguy hiểm của hỷ thì Thế Tôn liền cảm thấy hứng khởi, an tịnh và giải thoát, biết rằng "Đây là an tịnh". Sau một thời gian trú Tam thiền, các tưởng đi đôi với hỷ vẫn xuất hiện, bấy giờ chính các tưởng này là bệnh.

Thế Tôn liền từ bỏ hỷ, từ bỏ lạc và chứng đắc Thiền thứ tư. Buổi đầu trú ở Thiền này, Thế Tôn không cảm thấy hứng khởi, an trú, giải thoát. Sau đó, Thế Tôn tư duy đến sung mãn về sự nguy hiểm của lạc thì Ngài cảm thấy hứng khởi, an tịnh và giải thoát của xả niệm trú (Tứ thiền), biết rằng "Đây là an tịnh". Trong khi an trú Tứ thiền, xả lạc, xả khổ, thì các tưởng đi đôi với xả lạc vẫn hiện hành, bấy giờ đối với Ngài, các tưởng này là bệnh.

Rồi Thế Tôn đi ra khỏi các sắc tưởng, chấm dứt hoàn toàn các sắc tưởng, không tác ý đến các tưởng sai biệt. Bấy giờ Thế Tôn chứng đắc "Không vô biên xứ định". Lúc đầu chứng đắc Thiền cảnh này, Thế Tôn không cảm thấy hứng khởi và không có giải thoát đối với Thiền này. Thế Tôn liền suy nghĩ đến nguy hiểm của các sắc, thấy nguy hiểm này đến cùng độ thì Thế Tôn liền cảm thấy hứng khởi, an tịnh và giải thoát đối với Không vô biên xứ, biết rằng "Đây là an tịnh". Sau một thời gian an trú trong Không vô biên xứ định, các tưởng cùng đi với các sắc vẫn còn hiện hữu. Thế Tôn thấy đây là chứng bệnh, như là khổ đau phát khởi ở người đang sung sướng.

Thế Tôn lại từ bỏ hoàn toàn Không vô biên xứ định, và chứng đắc "Thức vô biên xứ định" (Thức là vô biên). Ban đầu của sự chứng đắc này, Thế Tôn không cảm thấy hứng khởi, không cảm thấy an tịnh và giải thoát đối với Thức vô biên xứ, Ngài bèn tư duy đến sự nguy hiểm của Không vô biện xứ định, thấy sung mãn sự nguy hiểm này, Ngài liền thấy hứng khởi, an tịnh và giải thoát đối với Thức vô biên xứ định, các tưởng có mặt của Không vô biên xứ vẫn hiện hành, đây là chứng bệnh đối với Ngài, như là nỗi khổ đau khởi lên giữa lúc đang sung sướng.

Thế Tôn lại từ bỏ hoàn toàn Thức vô biên xứ định và đạt được "Vô sở hữu xứ định" (biết rằng không có gì cả). Buổi đầu của sự chứng đắc Thiền này, Ngài không cảm thấy phấn khởi, an tịnh và giải thoát, Ngài bèn tư duy đến sự nguy hiểm của Thức vô biên xứ định cho đến khi thấy sung mãn sự nguy hiểm của cảnh giới Thiền đó, Ngài mới cảm thấy hứng khởi, an tịnh và giải thoát đối với Vô sở hữu xứ. Sau một thời gian an trú trong Thiền Vô sở hữu xứ này, các tưởng có mặt của Thức vô biên xứ vẫn hiện hành như là hiện hành của khổ đau đối với người đang sung sướng. Với Ngài, đây là một chứng bệnh cần được loại bỏ.

Thế Tôn lại ra đi, ra đi nữa. Ngài từ bỏ hoàn toàn, chấm dứt hoàn toàn tưởng Vô sở hữu, và chứng đắc "Phi tưởng phi phi tưởng xứ định". Dù biết rằng "Đây là an tịnh" nhưng lúc đầu Ngài vẫn không thấy hứng khởi, an tịnh và giải thoát đối với Thiền này. Ngài chuyển qua tư duy về nguy hiểm của Vô sở hữu cho đến khi thấy sung mãn sự nguy hiểm này thì sự cảm nhận hứng khởi, an tịnh và giải thoát đối với "Phi tưởng phi phi tưởng" định đến với Ngài. Sau một thời gian trú Phi tưởng phi phi tưởng, các tưởng có mặt của Vô sở hữu lại khởi lên như là khổ đau khởi lên với người đang sung sướng. Đối với Ngài, đây là một chứng bệnh cần được đoạn trừ.

Rồi Thế Tôn lại ra đi nữa, từ bỏ hoàn toàn Phi tưởng phi phi tưởng định và chứng đắc "Diệt thọ tưởng định". Dù có biết rằng "Đây là an tịnh", trong buổi đầu chứng đắc Thiền này, Thế Tôn vẫn không có hứng khởi, an trú và giải thoát đối với Thiền ấy. Ngài bèn suy nghĩ đến nguy hiểm của Phi tưởng phi phi tưởng xứ định, cho đến khi thấy rõ sự sung mãn của sự nguy hiểm ấy, Ngài thưởng thức được lợi ích của Diệt thọ tưởng định với tâm hứng khởi, an trú và giải thoát. Thế Tôn thấy "Đây là an tịnh, thật an tịnh". Sau một thời gian an trú ở Diệt thọ tưởng định, với trí tuệ Thế Tôn thấy rằng, tất cả các lậu hoặc đều đi đến tận diệt.

Sau khi thuận thứ và nghịch thứ chứng đắc, an trú và xuất khởi nhuần nhuyễn chín cảnh giới Thiền trên, Thế Tôn mới tuyên bố Ngài đã chứng đắc "Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác".

Trên đây là lộ trình tu chứng chín cảnh giới định của Thế Tôn. Đấy là lộ trình liên tục ra đi, liên tục từ bỏ những gì chứng đắc, liên tục giác tỉnh, biết rằng các Thiền định (từ sơ khởi đến Phi tưởng phi phi tưởng định) là các pháp do nhân duyên sinh, là hữu vi, là vô thường, là khổ đau, liên tục khởi lên ưu tâm tìm vào giải thoát chân thực. Ưu tâm ở đây lại là cần thiết để không bị dính mắc, đắm trước vào các Thiền cảnh, là sức mạnh của từ bỏ hết thảy các pháp bị tác thành. Ưu tâm ở đây chính là sự có mặt của tuệ giác, của khả năng thấy sự vật như thật.

Chúng ta có thể rút ra từ kinh nghiệm của Thế Tôn một bài học vô vàn quý giá rằng: "nếu hành giả luôn luôn giữ chánh niệm tỉnh giác trên ý nghĩa như thật của các pháp hữu vi: vô ngã, vô thường, và khổ đau thì hành giả sẽ vượt nhanh qua được các cảnh giới Thiền định, dễ dàng xuất khởi khỏi các Thiền cảnh để hướng về 'Diệt thọ tưởng định', nơi mà các lậu hoặc sẽ hoàn toàn được đoạn trừ, các cảm thọ lạc, khổ và các tưởng đi đến các cảm thọ lạc, khổ sẽ hoàn toàn được tịnh chỉ".

Chúng ta cũng có thể rút ra một bài học kỳ diệu khác rằng: tinh hoa của việc tu tập Thiền nằm ở chỗ an trú trong chánh niệm về khổ, vô thường, vô ngã của các pháp để xả ly tham ái và chấp thủ. Sự giải thoát khổ đau có mặt ngay trong sự xả ly đó. Sự từ bỏ đến ngay sau khi sự thấy rõ nguy hiểm của những gì đang ràng buộc chúng ta, đang trói buộc tâm thức chúng ta; sự chứng đắc một cảnh giới Thiền định cao hơn lại đến ngay sau sự từ bỏ cảnh giới đang là; sự an trú cảnh giới chứng đắc là kết quả của sự thấy sâu sắc cái nguy hiểm của cảnh giới vừa đi ra. Cứ thế, lộ trình tu tập giải thoát là sự trải qua của những quá trình thấy rõ khía cạnh vô thường, nguy hiểm và khổ đau của các pháp, và sự từ bỏ những gì được làm ra, được tác thành. Hành giả không mỏi mệt, đi những bước đi đầy giác tỉnh, hứng khởi, an tịnh và giải thoát. Con đường phải đi này là con đường Thiền định chính thống của Phật giáo. Khác đi là đường đi của ngoại đạo.

Từ bỏ, hay buông xả trong Thiền định của Phật giáo đồng nghĩa với sự an trú trong chánh niệm tỉnh giác và đồng nghĩa với an tịnh, giải thoát của Thiền định. Nói khác đi, buông xả là buông xả tham ái và chấp trước mọi pháp được tác thành, được làm ra.

Nếu có ai chủ trương giữ tâm Không (hay Không tâm) khi tu tập Thiền định của đạo Phật, thì phải hiểu tâm Không chính là chánh niệm tỉnh giác rời xa mọi tham ái, chấp trước ở đời. Hành giả hành Thiền định Phật giáo thì không có mơ màng chờ đợi gì ở cách thở hay thế ngồi, hoặc bất cứ một kỹ thuật tu tập nào, ngoại trừ việc hàng phục chính vọng tâm của mình. Chúng ta phải trở về con đường Thiền định của Thế Tôn. Chân lý và con đường về chân lý chỉ được sáng ở dưới cội Bồ-đề, mà không phải là những nơi nào khác. Tại đó, chân lý sẽ rực sáng một lần và sẽ rực sáng mãi mãi. Đấy là nơi quy hướng của chúng ta trong việc học hỏi Pháp, hiểu Pháp và hành Pháp. Đấy cũng là nơi quy hướng của những ai tự nhận mình là Phật tử, dù đang ở phương hướng nào trên trái đất. Tại đấy, rực sáng hào quang của Duyên khởi và Tứ niệm xứ, và hào quang đó vẫn còn tỏa sáng ở mốc điểm phân ranh giữa sanh tử và giải thoát, giữa con đường chánh và con đường tà.

Hướng về Duyên khởi và Tứ niệm xứ là thắp sáng giáo lý của Thế Tôn giữa cuộc đời này. Chúng ta hãy lắng nghe lời dạy sau đây của Thế Tôn về nhơn duyên của diệu pháp không được tồn tại lâu dài, hay được tồn tại lâu dài:

"Này Bà-la-môn, do bốn niệm xứ không được tu tập, không được làm cho sung mãn sau khi Như lai nhập diệt, nên diệu pháp không tồn tại lâu dài. Do bốn niệm xứ được tu tập, được làm cho sung mãn, này Bà-la-môn, sau khi Như lai nhập diệt, diệu pháp được tồn tại lâu dài". (Tương Ưng V, tr. 183)

Cho đến đây, chúng ta có một kết luận rõ ràng là vấn đề chủ yếu của một giáo hội Tăng-già hưng thịnh và Phật giáo hưng thịnh hay tồn tại, chính là vấn đề học hỏi Phật pháp và tu tập Giới, Định, Tuệ của các Phật tử xuất gia cũng như tại gia. Các vấn đề khác chỉ là thứ yếu. Thời đại của một xã hội Phật giáo hưng thịnh như dưới thời vua A-dục (Asoka) phải là thời đại mà quần chúng Phật tử học hỏi nhiều về giáo lý và thực hành giáo lý, đặc biệt là Thiền định (Tứ niệm xứ).

Cho đến khi nào mà các Thiền viện được phát triển mạnh hơn các lãnh vực gọi là "tín ngưỡng" khác của Phật giáo, thì cho đến khi ấy, chúng ta mới có niềm tin lạc quan rằng Phật giáo hưng thịnh, hay đang đi vào hưng thịnh.

Phải chăng cần chuyển công phu thực hành Tứ niệm xứ thành buổi công phu sáng hay chiều của hàng xuất gia, và thành công phu thay thời công phu Tịnh độ của hàng Phật tử tại gia để diệu pháp được tồn tại lâu dài hơn ở đời?

Đó là câu hỏi mà người Phật tử cần trầm tư sau khi thông hiểu giáo lý Tứ niệm xứ ...

Thích Chơn Thiện
("Phật Học Khái Luận", Sài Gòn, 1993)

Chân thành cám ơn anh Nguyễn Quang Trung đã có thiện tâm giúp đánh máy lại bài viết nầy (05/97).

[tk]

Ánh sáng thiền định – Tướng của Nimitta
Tháng Tư 17, 2009 — MT

Tướng nimitta xuất hiện trong khi thực hành chánh niệm hơi thở không phải ai cũng giống ai, mà nó tùy thuộc vào mỗi cá nhân.

1. Sợi vải len (uggaha-nimitta),

2. Dải lụa dài (uggaha-nimitta),

3. Luồng khí (uggaha-nimitta),

4. Ánh sáng như sao kim (uggaha nimitta and pañibhàga-nimitta),

5. Viên ngọc thạch hoặc ruby sáng (pañibhàga-nimitta),

6. Hạt ngọc trai sáng (pañibhàga-nimitta).

Lại có người nimitta có tướng thô như:

1. Thân cây bông vải (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

2. Một mảnh gỗ sắc cạnh (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

Ở một số người, nimitta có dạng như sau:

1. Một sợi dây dài (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

2. Một vòng hoa (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

3. Một làn khói (uggaha-nimitta and patibhàga-nimitta),

4. Một mạng nhện căng ra (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

5. Một màn sương mù (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

6. Một hoa sen (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

7. Một bánh xe pháp (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimiñta),


8. Một mặt trăng (uggaha-nimitta and pañibhàga-nimitta),

9. Một mặt trời (uggaha-nimiñta and pañibhàga-nimitta).

Đa số trường hợp một nimitta trắng tinh khiết như sợi vải len là uggaha-nimitta (học tướng), bởi vì uggaha-nimitta thông thường không sáng rõ. Khi nimitta trở nên sáng như ngôi sao mai, rực rỡ và rõ ràng, đó là pañibhàga-ni-mitta (tợ tướng). Khi nimitta giống như viên ngọc bích hay ruby nhưng không sáng thì đó là học tướng nimitta, còn khi nó trở nên sáng chói và lấp lánh, đó là tợ tướng nimitta. Các hình dạng khác của nimitta cũng được hiểu tương tự như vậy.

Nimitta xuất hiện ở những người khác nhau theo những dạng khác nhau. Bởi vì nói được sinh ra bởi tưởng tri. Tưởng khác nhau của mỗi thiền giả trước khi hình thành nimitta sẽ sinh ra những dạng nimitta khác nhau. Mặc dù chánh niệm hơi thở là một đề mục duy nhất, nhưng nó làm phát sinh nhiều loại nimitta khác nhau tùy thuộc vào mỗi cá nhân.

Khi quý vị đạt được trạng thái này, nó có ý nghĩa rất quan trọng. Quý vị đừng đùa với nimitta của mình. Đừng để cho nó biến mất, và đừng cố ý làm thay đổi hình dáng hoặc màu sắc của nó. Nếu làm như vậy, định tập trung của quý vị sẽ không phát triển tiếp, và tiến trình thiền của quý vị sẽ bị dừng lại. Nimitta khi đó có thể sẽ không còn nữa. Do đó, khi nimitta của quý vị xuất hiện lần đầu, đừng di chuyển sự tập trung trên hơi thở sang tập trung trên nimitta. Nếu quý vị làm như vậy thì nó sẽ biến mất.

Nếu quý vị nhận thấy nimitta trở nên ổn định và tâm của quý vị trở nên hợp nhất với nimitta, khi đó hãy định tâm quý vị vào đấy. Nếu quý vị buộc tâm của mình rời khỏi nimitta, quý vị có thể sẽ bị mất tập trung.

Nếu nimitta xuất hiện ở khoảng cách xa quý vị, thì đừng để ý đến nó, điều đó có thể làm biến mất nimitta. Nếu quý vị không để ý đến nó và chỉ tập trung trên hơi thở tại điểm xúc chạm, thì nimitta tiến đến và định vị tại điểm xúc chạm này.

Trích bài thuyết Pháp của Thiền sư U Tejinda tối Chủ Nhật 12/4/2009, tại Thiền Viện Nguyên Thủy.
Việt dịch: Tống Phước Khải

[tk]

Có nhiều loại Nimitta khác nhau

Nimitta

- Nimitta của mỗi người đều khác nhau. Có người có Nimitta dưới dạng cảm thọ dễ chịu, giống bông gòn tua rua, như sợi bông trắng, làn không khí di chuyển hay làn gió lùa; hoặc sáng rực rỡ như sao Mai, hay 1 viên ngọc Rubi hay ngọc trai.


- Đối với người khác nó biểu hiện dưới cảm giác thô như thân cây hay một miếng gỗ nhọn sắc. Với người khác nó lại giống như sợi dây dài, 1 vòng hoa, một luồng khói vụt qua, một mạng nhện bị kéo dãn ra, một bông sen hay một bánh xe ngựa (với căn và trục đều là ánh sáng), mặt trăng hay mặt trời. Có một số người có Nimitta có nhiều màu sắc khác nhau.

- Khi Nimitta còn mờ đục và không rõ, nó được gọi là học tướng (uggaha nimita). Khi nó trở nên sáng chói lấp lánh nó được gọi là quang tướng.

VD: Thường một Nimitta sáng thuần khiết giống bông gòn là học tướng và sau đó nó trở nên sáng rực rỡ, rõ rệt như sao mai gọi là quang tướng.

- Khi nó giống một viên ngọc/đá rubi còn mờ nhạt là học tướng, khi sáng rực chiếu lấp lánh gọi là quang tướng

- Tất cả các hình ảnh đều phải được hiểu theo 2 giai đoạn này. Vì thế mặc dầu niệm hơi thở là một đề mục duy nhất, nó tạo ra rất nhiều loại Nimitta khác nhau đối với các hành giả khác nhau.

Yếu tố “TƯỞNG”

- Trong Thanh Tịnh Đạo giải thích như sau:

“Đối tượng thiền duy nhất này xuất hiện ra khác nhau vì có sự khác nhau của tưởng. Tướng hơi thở (Nimitta) được sanh ra từ tưởng, có nguồn gốc từ tưởng, được tạo nên do tưởng“

- Chú giải phụ giải thích thêm:

“Bởi sự khác biệt trong cách nhận thức/cách hiểu của mỗi người (tức là vì tưởng sai biệt) đã có từ trước lúc khi Nimitta hiện lên”

- Vì vậy, Nimitta khác nhau là do tưởng sai biệt. Nhưng tưởng lại không khởi lên một mình, nó luôn đồng sanh với các tâm hành khác – đó là các tâm sở.

- Cho nên ví dụ, nếu một hành giả định tâm trên Nimitta với một tâm hân hoan, tất cả có 34 tâm hành và khởi lên với tưởng sẽ có các tâm sở khác như xúc, tứ, nhất tâm (định); tác ý, tầm, tứ, thắng giải, cần, dục, …

- Cho nên với các hành giả khác nhau, không chỉ có tưởng khác nhau mà tất cả các tâm hành khác cũng khác nhau.

- Để làm rõ thêm điều này, theo giải thích của Thanh Tịnh Đạo về tầng Thiền chứng: Phi tưởng Phi Phi tưởng xứ (tầng Thiền thứ 4 trong cõi vô sắc). Trong đó giải thích gọi tầng thiền chứng là Phi tưởng Phi Phi tưởng xứ do tính chất vi tế còn sót lại của sở hữu tưởng:

“Tưởng ở đây là không còn, vì không có khả năng thực hiện các chức năng quyết định của sở hữu tưởng, nhưng cũng không phải không còn tưởng, vì nó vẫn có mặt trong một trạng thái cực kỳ vi tế giống như một hành còn dư sót lại. Vì thế nên gọi là Phi tưởng phi phi tưởng xứ”

- Nhưng trong tầng thiền “Phi tưởng phi phi tưởng xứ”, không phải chỉ riêng sở hữu tưởng là vi tế, trong Thanh Tịnh Đạo có giải thích:

“Và ở đây, không phải chỉ riêng tưởng là như vậy, mà sở hữu Thọ cũng thành Phi tưởng phi phi tưởng thọ, Tâm cũng thành Phi tâm phi phi tưởng tâm, sở hữu xúc thành Phi xúc phi phi tưởng xúc, … và tương tự đối với tất cả các tâm sở còn lại”

Vì vậy người ta gọi tên của tầng Thiền này do tính chất vi tế của tâm sở nổi trội là tưởng. Nhưng tính chất vi tế này là chung cho tất cả các Tâm sở khác nữa.

Cũng vậy, khi chú giải nói Nimitta khác nhau do tưởng sai biệt, chỉ là giải thích Nimitta (khi suy xét) về tâm hành nổi bật là tưởng. Cũng có thể nói là chú giải đang giải thích về nhiều loại Nimitta xét từ góc độ của sở hữu tưởng, và dùng tưởng để làm thí dụ (chứ không đề cập đến các tâm hành khác).

Chúng ta sẽ nói về 34 tâm hành trong các tầng Thiền sau. Giờ đây, chúng ta sẽ tiếp tục giải thích về quá trình phát triển của các hành giả sơ cơ, khi Nimitta mới xuất hiện.

GÌN GIỮ NIMITTA

- Một khi Nimitta xuất hiện, hành giả cần phải cố gắng quan tâm để bảo vệ nó. Trong Thanh Tịnh Đạo giải thích ví Nimitta với bào thai của một bậc chuyển luân vương. Cũng tương tự như vậy, Nimitta là một thứ hiếm hoi và tuyệt vời, đáng quý đến như vậy.

- Giống như hoàng hậu mang thai một vị chuyển luân vương. Phải giữ gìn cẩn thận bào thai trong bụng khỏi bất cứ rủi ro nào, thì hành giả cũng phải bảo vệ Nimitta đến như vậy. Vậy các rủi ro có thể gặp phải đối với hành giả là gì?

- Đó là Nimitta có thể biến mất, do sự lơ đãng của hành giả. Điều này có nghĩa hành giả cần tiếp tục thực hành với sự nỗ lực tinh tấn, chánh niệm và tỉnh giác, hiểu biết rõ. Một tâm lười biếng giải đãi, không tỉnh thức và thất niệm không thể thành tựu được gì đặc biệt trong quá trình phát triển tâm linh.

- Trong Thanh Tịnh Đạo có đưa ra 7 cách để giữ Nimitta.

1. Trú xứ: là nơi hành giả hành thiền. Rất quan trọng, phải có một trú xứ thích hợp, là một nơi yên tĩnh và cách biệt, nếu không được vậy thì tại Thiền đường. Còn đối với các Cư sĩ, họ cần tham dự các khóa thiền dài ngày.

2. Nhập thất – chỗ ẩn cư: đặc biệt dành cho Tỳ kheo. Nhưng nơi này phải không được quá khó cho việc Khất thực, có vật thực thích hợp

3. Nói chuyện: như đã giải thích ở phần trên, hành giả phải dừng việc nói chuyện trao đổi trong lúc hành thiền. Nói chuyện tầm phào là một điều rất tai hại như nói về tin tức thời sự, về gia đình, về quá khứ của mình và người khác, … Tai hại hơn là phàn nàn, ca thán như phàn nàn về chỗ ở, vật thực hay về các bạn đồng tu khác, về Thiền sư, … Những chuyện kiểu vậy chẳng có ích lợi gì cả mà chỉ làm phân tán đầu óc hành giả. Ngược lại nên nói chuyện lợi lạc như nói về đề tài Thiểu dục, Tri túc, về Tam vô lậu học, về giải thoát.

4. Con người: ở đây ám chỉ đến các bạn đồng tu. Rất nguy hại khi kết bạn với những người thích nói chuyện vô ích, vô bổ hoặc những ai quá chú ý để giữ gìn về thân thể (luôn chú trọng về thể hình của mình). Những loại người này luôn làm phiền não đối với những người xung quanh. Trong Thanh Tịnh Đạo có kể câu chuyện về một vì Tỳ Kheo tại Tích Lan thời xưa đã mất các tầng Thiền chứng cũng như mất luôn Nimitta bởi kết bạn với một người kiểu vậy. Người mà ta nên kết bạn phải có giới đức, rất ít nói, chỉ nói những điều ích lợi và không bao giờ kêu ca phàn nàn.

5. Vật thực: phải thích hợp. Rất thận trọng những thứ đồ ăn. Vì có lúc những đồ mình thích ăn lại không thích hợp, và ngược lại những đồ thích hợp cho việc hành thiền thì hành giả lại không thích ăn.

6. Thời tiết: không quá nóng và quá lạnh

7. Oai nghi: oai nghi nào giúp định tâm phát triển nhất sẽ là oai nghi thích hợp. Thí dụ, có lúc hành giả thấy buồn ngủ, dã dượi. Lúc đó tốt hơn là đứng dậy và hành thiền đứng thay vì ngồi thiền, hoặc có thể đi kinh hành.

Cũng giống như hoàng hậu mang thai một bậc chuyển luân vương phải chánh niệm trong mọi oai nghi, tư thế thì hành giả cũng cần chánh niệm trong mọi sinh hoạt, đi đứng, nằm ngồi, lúc nào cũng phải tập trung trên Nimitta.

Làm sao có thể định tâm trên Nimitta lúc đi kinh hành? Đầu tiên đứng lại phía cuối của đường đi kinh hành và định tâm trên hơi thở. Khi Nimitta xuất hiện và ổn định thì hành giả chỉ chú tâm vào Nimitta. Khi mức độ định đã đủ mạnh và sâu, hành giả đi thật chậm rãi với mắt mở hé một chút, và chỉ định tâm vào Nimitta mà thôi. Đây là cách vừa đi vừa định tâm trên Nimitta. Cũng làm như vậy, mắt nhắm hờ khi cần nói chuyện với người khác.

Để có thể định tâm trên quang tướng trong mọi oai nghi là phải thực hành với một năng lực. Hành giả cần có năng lực thế này. Cho nên hãy nỗ lực tu tập và quý vị có thể thành công. Nếu thực hành miên mật, chẳng bao lâu tâm hành giả sẽ chìm vào Nimitta và trở nên an trú trong Nimitta – đây chính là An chỉ định của tầng Thiền.

Mặc dầu lúc đầu tầng Thiền không giữ được lâu, nhưng hành giả không được nản chí và đầu hàng. Phải nỗ lực làm đi làm lại. Nếu nỗ lực tu tập với tỉnh thức, chánh niệm mạnh mẽ, chắc chắn quý vị sẽ thành công để giữ Nimitta trong một thời gian dài. Sau đó họ có thể an trú trong Nimitta một thời gian rất dài.

(Trích từ Pháp thoại của thày Dhammapala)

[tk]

Nimitta là gì?

Tháng Ba 19, 2009 — MT
Bài thuyết pháp sáng 17 tháng 9 năm 2008 của Thày Dhammapala.
Khóa thiền từ ngày 14 tháng 9 năm 2008 đến ngày 23 tháng 9 năm 2008
Chuyển ngữ: Cô Viên Hương, cô Nguyệt Minh
Chuyển thành văn bản: Tu nữ Santa Citta

ÁNH SÁNG VÀ NIMITTA

Kính thưa hành giả, sáng nay tôi sẽ nói cho quý vị nghe về phần ánh sáng và Nimitta. Trong tứ niệm xứ, niệm đầu tiên là niệm thân, tôi đã giảng bốn bước thực tập hơi thở ngắn, hơi thở dài, cảm giác toàn thân hơi thở và an tịnh hơi thở. Nếu hành giả có thể định tâm trên hơi thở dài ngắn liên tục trong vòng một tiếng đồng hồ mỗi thời thiền, trong ba ngày miên mật và không gián đoạn, như vậy thì Nimita sẽ xuất hiện tại điểm xúc chạm.


Có một số hành giả có thể thấy được Nimitta sau khi ngồi khoảng 15 đến 20 phút, nhưng Nimitta này không ổn định lúc có lúc mất. Vì vậy hành giả không nên chuyển tâm sang Nimitta , mà phải đợi trong vòng một tiếng đồng hồ mỗi một thời thiền không có phóng tâm, và ba ngày như vậy Nimitta mới trở nên ổn định. Tôi nhấn mạnh một lần nữa là hành giả phải có định trong vòng một tiếng đồng hồ trong mỗi một thời thiền, không có phóng tâm, và giữ như vậy trong vòng ba ngày, thì Nimita mới có thể ổn định.

Nếu như mỗi bước hành giả thực tập một cách nhuần nhuyễn như thời gian nói trên, có nghĩa là mỗi thời một tiếng đồng hồ và liên tục ba ngày như vậy. Mỗi bước hành giả sẽ thấy mình có định sâu và rõ ràng và sẽ phân biệt được thế nào là ánh sáng và thế nào là Nimitta. Vì vậy hành giả không thể nhảy cách các bước được, có nghĩa là nếu không thực tập hơi thở ngắn và hơi thở dài một cách nhuần nhuyễn thì không thể nào chuyển qua bước bốn là an tịnh thân hơi thở ngay được. Nếu như hành giả không thành công trong một tiếng đồng hồ trong mỗi thời thiền và ba ngày liên tục như vậy, thì khi thực tập cảm giác toàn thân hơi thở sẽ có những khó khăn, hành giả trở nên mệt mỏi. Thí dụ khi quý vị lái xe gắn máy, đầu tiên quý vị phải vào số một cho có đà, một lúc chuyển sang số hai, khi ổn rồi chuyển sang số ba và cuối cùng khi có một tốc độ khá tốt quý vị mới chuyển sang số bốn. Vậy không thể nhảy cách từ số này qua số khác mà không đi qua số trước. Đây không phải là thí dụ trong chú giải nói mà đây là thí dụ của tôi thôi

Cũng như vậy, nếu như hành giả không thể tập được định trong những bước đầu tiên đủ mạnh, thì sang những bước sau sẽ không thể nào có định vững chắc và sâu được. Chính vì vậy, để không bị mệt mỏi để cố gắng đạt được định, thì quý vị cố gắng mỗi một bước thực tập nhuần nhuyễn rồi mới chuyển sang bước sau. Để có được định, đầu tiên hành giả phải thực tập để đếm không phóng tâm, sau đó sang bước hơi thở dài hơi thở ngắn, sau đó mới thực tập toàn thân hơi thở và an tịnh thân hơi thở, không thể nhảy cách bước này sang bước kia được. Tôi chắc chắn rằng nếu quý vị thực tập theo cách này, tức là mỗi một thời thiền ngồi một tiếng trong hơn ba ngày miên mật không gián đoạn thì chắc chắn Nimita sẽ xuất hiện.

Nimita xuất hiện đầu tiên còn ở xa điểm xúc chạm ở phía trên lỗ mũi. Nếu như Nimita còn xa điểm xúc chạm thì nó mới chỉ là ánh sáng của trí tuệ. Ở một số hành giả Nimita xuất hiện trực tiếp ngay, trong khi đối với những người khác thì có ánh sáng trước rồi sau đó mới có Nimita. Tuy nhiên ánh sáng và Nimitta là hai cái hoàn toàn khác nhau, không phải là một. Giống như mặt trời và ánh sáng của mặt trời vậy. Vậy cái gì là ánh sáng? Trừ tâm kiết sanh thức ra, tất cả các tâm đều được sanh ra từ tâm căn và được gọi là sắc do tâm sanh. Các nhóm sắc do tâm sanh này chính là sắc chân đế. Nếu phân tích các nhóm sắc này hành giả thấy có ít nhất tám loại sắc. Các nhóm sắc gồm tám thành phần này được gọi là nhóm sắc tám và được tạo ra từ bốn đại chủng gồm đất, nước, lửa và gió. Ngoài ra có bốn loại sắc được tạo ra từ tứ đại là màu, mùi, vị và dưỡng chất. Nếu tâm sản sinh ra các sắc là một tâm định và có năng lực mạnh mẽ thì màu của các nhóm sắc mà tâm này sanh ra có màu rất sáng. Hơn thế yếu tố lửa trong nhóm sắc vừa được sinh ra lại tự sinh sản tiếp rất nhiều các nhóm sắc khác và nhóm sắc này được gọi là sắc do nhiệt sanh hay sắc do thời tiết sanh.

Mỗi nhóm sắc do thời tiết sanh này lại cũng có màu sắc sáng rực biểu hiện bằng ánh sáng chói. Do đó ánh sáng chói được tạo thành từ hai loại sắc trên, thứ nhất là sắc do tâm sanh, thứ hai là sắc do thời tiết sanh. Nếu tâm định cao, ánh sáng trải rộng rất xa. Còn nếu tâm định không mạnh ánh sáng chỉ có trong một khoảng cách ngắn, khoảng vài inch. Màu của các nhóm sắc do tâm sanh chỉ lan toả phía trong thân mình. Ngược lại màu của các nhóm sắc do thời tiết sanh trải rộng ra cả ngoài thân. Đó chính là ánh sáng chói xuất hiện chung quanh thân của hành giả theo tất cả các hướng. Trong trường hợp có ánh sáng, hành giả không được chuyển tâm sang ánh sáng mà tiếp tục để tâm trên đề mục hơi thở. Khi ấy hơi thở trở nên rất vi tế, hành giả cần cố gắng biết được hơi thở với sự tinh tấn nỗ lực mạnh mẽ, với chánh niệm sắc bén và trạch pháp tức là sự thẩm định và hiểu biết đầy đủ về hơi thở.

Nếu biết hơi thở rõ ràng với các yếu tố trên, định sẽ được phát triển rất nhiều. Khi định tâm của hành giả được tăng cường và phát triển, thường Nimitta sẽ phát triển ngay trên chóp mũi của hành giả. Cái gì là Nimita? Theo quý vị Nimitta là gì? Thật là đơn giản, Nimitta chính là hơi thở. Nimitta chính là hơi thở ra vào, nó là sắc do tâm sanh. Khi hành giả thấy được tứ đại trong hơi thở họ sẽ thấy rất nhiều nhóm sắc. Nếu phân tích ra sẽ gồm chín loại sắc chân đế sau, đầu tiên là nhóm sắc tứ đại gồm bốn sắc chính là đất, nước, gió và lửa, và năm loại sắc được sanh ra từ tứ đại là màu mùi, vị, dưỡng chất và có thêm âm thanh. Bởi tâm hành giả trong giai đoạn này đã có định nên màu của các nhóm sắc do tâm sanh rất sáng. Như đã giải thích ở trên ,chính yếu tố lửa của các nhóm sắc do tâm sanh này tự sản sanh các nhóm sắc tiiếp theo do nhiệt sanh, còn gọi là sắc do thời tiết sanh. Màu của các nhóm sắc mới được tạo ra cũng sáng rực.

Chính màu sắc sáng rực của hai loại sắc trên kết hợp với nhau tạo thành Nimitta . Ở đây chúng tôi giải thích về ánh sáng và Nimitta nhưng xin hành giả hãy nhớ rằng khi phát triển về niệm hơi thở thì hành giả không cố gắng để nhận biết về các yếu tố tạo thành hơi thở hay không cố gắng để biết về ánh sáng trước khi có định vì đó là một đề mục khác của thiền, đề mục tứ đại. Lúc này định của hành giả sẽ bị giảm sút, nếu hành giả chú ý các đối tượng khác hơi thở. Khi Nimitta mới xuất hiện hành giả không được chuyển tâm sang Nimitta mà phải phớt lờ nó đi và chỉ chú ý vào hơi thở mà thôi. Khi mới xuất hiện Nimita thường không ổn định và khi định trở nên sâu sắc hơn và ổn định hơn thì Nimita sẽ trở nên ổn định, không còn bị dao động lúc có lúc mất nữa.

Khi mới bắt đầu Nimita mờ nhạt và đục giống như một làn khói lam và nó được gọi là “học tướng” (uggaha Nimitta). Khi định phát triển Nimita trở nên sáng hơn và rồi sáng rực như một ngôi sao mai chói loà rõ rệt và lấp lánh, lúc đó nó được gọi là quang tướng (paṭibhāga Nimitta). Nhưng bởi định tâm chưa hoàn toàn được ổn định, tưởng của hành giả trên Nimita cũng chưa được ổn định, có nghĩa là tưởng của hành giả có thể thay đổi. Vì Nimitta được sanh ra từ tưởng nên nếu tưởng thay đổi thì Nimitta cũng thay đổi về màu sắc và hình dáng. Có lúc dài, có lúc lại tròn, có lúc màu đỏ và có lúc lại chuyển sang màu vàng. Nếu hành giả chú tâm vào màu sắc và hình dáng của Nimitta, nó sẽ tiếp tục luôn thay đổi, định của hành giả sẽ giảm sút, hành giả không thể đắc thiền được. Cho nên ở giai đoạn này nhớ đừng để tâm đến Nimitta và chỉ tập trung trên hơi thở mà thôi.

Phần lớn hành giả đến trình pháp, kể rất nhiều kinh nghiệm mà hành giả thấy trong khi hành thiền trong giai đoạn này, họ thấy cái gì, màu sắc ra sao hình dáng ra sao, hoặc Nimitta màu sắc như thế nào v.v. Họ kể rất dài và tôi lắng nghe nhưng cái tôi cần biết là những bước thực tập ra sao, họ tập như thế nào để đạt được định. Tức là tôi muốn biết về cái nhân trong khi họ lại kể về cái quả nên rất mất thời gian, vì thể nào tôi cũng hỏi lại họ xem cách họ thực tập về định ra sao, thế nào là hơi thở dài hơi thở ngắn, cảm giác toàn thân hơi thở ra sao, hoặc an tịnh hơi thở ra sao. Tôi sẽ hỏi họ những bước thực tập. Do vậy xin quý vị khi trình pháp để đỡ tốn thời gian nên kể về cách mình hiểu thế nào về các bước thực tập trên hơi thở.

Còn khoảng năm phút tôi sẽ cố gắng giảng về Nimitta, hơi thở ra và hơi thở vào. Thực tế khi định đã được phát triển, Nimita sẽ chập lại thành một với hơi thở, và tâm lúc đó sẽ tự động gắn chặt vào Nimitta. Xin lỗi, tôi muốn nhấn mạnh cho hành giả một điều như sau, khi quý vị đến trình pháp với tôi, quý vị nói thấy ánh sáng thấy Nimitta v.v. nhưng đây không phải là điều quan tâm đối với tôi vì cái mà tôi quan tâm thứ nhất đối tựơng quý vị đang thực tập là gì, thứ hai quý vị đang thực tập những bước nào để có được định. Bởi vì có những hành giả thực tập bước đầu tiên rất căn bản một cách nhuần nhuyễn thì họ đã có được Nimitta ngay từ những bước đầu chứ không cần đợi đến bước bốn mới có Nimitta. Trường hợp có những hành giả chưa thực tập được những bước đầu một cách nhuần nhuyễn thì tôi không bao giờ dạy những bước tiếp theo, bởi vì nếu họ thực tập một cách bài bản và có hệ thống thì ngay từ những bước đầu họ đã có thể có được Nimitta. Vì vậy điều căn bản khi trình pháp quý vị hãy nói về những bước mà quý vị đang thực tập là, bao nhiêu lâu quý vị có thể giữ được thí dụ định tâm trên hơi thở ngắn hơi thở dài. Hoặc định tâm trên phương pháp đếm, quý vị có thể giữ tâm an tịnh như vậy bao nhiêu lâu trong những bước căn bản và những khó khăn mà quý vị gặp phải trong mỗi bước thực hành của mình, thì lúc đó tôi mới có thể giúp quý vị một cách hiệu quả hơn. Bởi vì nếu tôi dạy những bước sau mà quý vị không thực tập được những bước trước một cách đầy đủ và hiệu quả thì cũng không có ích gì cả. Vì vậy xin quý vị hãy kiên nhẫn để thực tập những bước căn bản trước cho đến lúc cảm thấy hoàn toàn hài lòng và hoàn toàn có định tâm đầy đủ, thì tôi chắc chắn sau khi hành giả thực tập đến bước thứ hai hoặc đến bước thứ ba thì sẽ được Nimitta, không cần phải chuyển sang những bước sau.

Trong Patisambhida có một bài thơ nói về ba yếu tố: Nimitta, hơi thở vào, hơi thở ra. Ba yếu tố này không là đối tượng cho một tâm được. “Nếu người nào không hiểu biết về ba yếu tố này thì sự định tâm không thể phát triển và không thể thành tựu, nhưng nếu người nào hiểu biết về ba yếu tố Nimitta, hơi thở ra và hơi thở vào một cách rõ ràng thì họ sẽ phát triển và thành tựu được định”. Vậy Nimita được biết bởi một tâm, hơi thở vô được biết bởi một tâm khác và hơi thở ra được biết bởi một tâm khác nữa. Khi định tâm phát triển Nimitta chập lại làm một với hơi thở ra và hơi thở vào. Ba yếu tố này trở thành một và lúc đó tâm chỉ có một đối tượng duy nhất. Và để phát triển tầng thiền hay cận định hành giả phải biết được ba yếu tố trên, đến lúc nào nó thực sự chỉ là một đối tượng duy nhất và lúc đó chỉ quán trên một đối tượng là Nimitta mà thôi.

Nếu như hành giả cùng một lúc để ý đến Nimitta và hơi thở, lúc đó tâm của hành giả sẽ có hai đối tượng và không thể nào định có thể phát triển, không thể cùng một lúc tâm có hai đối tượng. Điều quan trọng hành giả luôn thấy được tâm chỉ có một đối tượng mà thôi. Khi phát triển định, hành giả không bao giờ chú tâm đến các đặc tính của đề mục. Có nghĩa là hành giả không bao giờ chú tâm đến các đặc tính riêng như là 12 đặc tính tứ đại của hơi thở như cứng, thô, mềm, nặng, nhẹ, mịn, chảy, kết dính, nóng, lạnh, đẩy và nâng đỡ. Nếu trong giai đoạn này chú tâm đến bất cứ đặc tính nào trên đây của hơi thở thì cùng một lúc tâm sẽ có hai đối tượng. Thực tế hành giả lúc này đang hành đề mục tứ đại thay vì hành đề mục niệm hơi thở. Cũng như vậy hành giả không chú ý đến đặc tính chung của hơi thở đó là tam tướng khổ, vô thường, vô ngã, cũng như không để tâm chú ý đến những giai đoạn sinh, trụ, diệt của hơi thở. Lúc hành giả để ý đến những đặc tính chung như tam tướng của hơi thở và Nimitta thì tâm lập tức sẽ có hai đối tượng thay vì chỉ có một đối tượng duy nhất.

Hơn thế nữa quán sát về tam tướng khổ, vô thường, vô ngã thuộc về thiền quán là vipassana chứ không thuộc thiền định và các đối tượng của vipassana là đối tượng chân đế trong khi hơi thở và Nimitta lại thuộc khái niệm tục đế, khái niệm dựa trên tưởng. Xin nhắc lại cả hơi thở và Nimitta đều không phải thuộc về chân đế mà chỉ là khái niệm, dựa trên tưởng. Hơi thở với ảo tưởng sai lầm về tính nguyên khối, và Nimitta chỉ dựa trên tưởng, do đó không thể là đối tượng của vipassana được. Cho nên khi thực tập mà chú tâm đến tam tướng của hơi thở khổ vô thường vô ngã, cũng như của Nimita không thuộc thiền chỉ cũng không thuộc thiền quán. Nó cũng không dẫn đến đắc định hay tuệ, cho nên cần thiết giữ chặt tâm mình vào một đối tượng duy nhất là Nimitta.

Ở giai đoạn này tâm tự động dính chặt vào Nimitta. Một khi làm được như vậy các triền cái sẽ bị diệt trừ, các ô nhiễm tâm lắng xuống, chánh niệm được thiết lập và tâm được định ở ngang mức cận định. Dần dần Nimitta trở nên trắng hơn và trắng hơn nữa khi định tâm được tăng lên và đến một lúc nó sẽ trở thành trắng xoá. Thực tế nó sáng rực như ánh sáng của sao Vệ nữ và tâm của hành giả sẽ tự động chìm vào trong Nimitta. Khi tâm đã hoàn toàn chìm vào Nimitta, không còn phóng tâm từ chỗ này qua chỗ khác nữa, định này gọi là an chỉ định. Ở giai đoạn này hành giả định tâm trên Nimitta mà không cần phải cố gắng hay nỗ lực nữa. Đối với những hành giả mới bắt đầu thực tập đây là một giai đoạn vô cùng quan trọng và quá trình cũng tương tự đối với những Nimitta có màu sắc khác. Nếu như Nimitta có màu sắc thay đổi khác nhau, màu xám màu trắng hay màu khác, quý vị cũng không để ý đến màu sắc chỉ để ý đến Nimitta là đủ rồi. Trong buổi nói pháp buổi tối, tôi sẽ giải thích về các loại Nimitta với các màu sắc khác nữa.

Tôi xin dứt lời tại đây.


Quả thực, đây là một tài liệu vô cùng quy báu mà tôi chưa từng được biết, cho tới khi gặp thày Dhammapala!

Xin hãy phổ biến tài liệu quý báu này để cho có nhiều người đắc được thiền định hơn.

Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammasambuddhassa!

Phạm Doãn