CHUYỂN HÓA TÂM

[tk]

CHƯƠNG IV
TÁM BÀI KỆ VỀ CHUYỂN HÓA TÂM

Cho tới nay chúng ta đã nói về những điều căn bản có thể giúp ta chuyển hóa tâm, về sự cần thiết huân tập tâm thức. Ðiểm thiết yếu nhất là ta cần phát triển Bồ đề tâm, ý hướng vị tha muốn đạt tới giác ngộ để độ chúng sanh. Ðiểm này được phát khởi nhờ huân tập hai ước nguyện giúp người và đạt đạo.

Chúng ta được dạy nên áp dụng việc thực tập này trong đời sống hàng ngày, trong mọi hành xử và áp dụng cho cả ba nghiệp thân, khẩu và ý. Về khẩu ta nên đọc các kinh văn như: "Tám bài kệ về chuyển hóa tâm" ở đầu trang này như những lời nhắc nhở thường trực về sự quan trọng của quán tưởng.

Ta hãy xét vị trí của việc tu tập Bồ đề tâm trong toàn bộ Phật giáo Tây Tạng. Ðạo Phật Tây Tạng có thể coi là hệ thống Phật giáo đầy dủ nhất vì nó chứa đựng đủ các tông phái, kể cả Kim Cang thừa(1).

Tứ Diệu Ðế, giáo pháp cốt tủy của các tông phái không thuộc Ðại thừa, cũng thực sự là nền tảng của đạo Phật. Cùng với sự tập huấn của đạo đức, Tứ Diệu Ðế được dùng như nền tảng của sự tu tập, thực hành Bồ Ðề tâm.

Phát triển Bồ Ðề tâm là con đường chánh và là căn bản của Phật pháp. Khi bắt đầu phát khởi Bồ Ðề tâm rồi, hành giả nổ lực áp dụng nguyên lý vị tha trong suốt cuộc đời họ. Từ đó đi tới lý tưởng Bồ Tát, gồm sáu phép tu đại hạnh hay Lục độ Ba la mật(2): đại hạnh Bố Thí, Trì Giới, Nhẫn Nhục, Tinh Tấn, Thiền Ðịnh, Trí Tuệ Ba la mật. Trong sáu phép tu này, có lẽ hai loại cuối cùng quan trọng nhất trong Kim cang thừa vì nó gồm hai yếu tố đại định và giác ngộ.

Ta có thể nói Kim cang thừa giảng dạy nhiều pháp môn tinh tế để kiện toàn sự định tâm và phát triển tuệ giác. Pháp môn cao nhất trong Phật giáo Tây Tạng được giảng giải trong cuốn "Du Già Mật Tông cao cấp" (Highest Yoga Tantra - Anuttarayoga tantra), đề cập tới những tầng lớp vi tế của các Thức.

Ðây là điểm tôi muốn nhấn mạnh: hành xử từ bi chính là trái tim của toàn thể đạo Phật. Các phép tu khác đều hoặc đơn sơ quá, hoặc chỉ là nền tảng hay ứng dụng của pháp môn căn bản này.

Tôi cũng có thể nói rằng tất cả các tông phái Phật giáo đều nhất trí như vậy, kể cả các tông phái Ðại thừa hay không Ðại thừa. Từ bi là nguồn cội của Phật pháp, nhưng chỉ trong lý tưởng Bồ Tát, chúng ta mới nhấn mạnh vào chuyện phát triển tâm từ bi bằng cách nuôi dưỡng Bồ đề tâm.

TÁM BÀI KỆ CHUYỂN HÓA TÂM

1.- Với quyết tâm thành tựu ước vọng cao quý
Mang lợi lạc tới cho chúng sanh
Quý giá hơn bảo châu như ý
Tôi xin trân quý lý tưởng này không ngừng nghỉ.

Bốn câu đầu nói về Tôi, cái ngã mà chúng ta đã nói sơ ở chương I. Nay chúng ta đi sâu hơn một chút. Sự phân tích về bản chất và sự hiện hữu của cái Tôi rất quan trọng để hiểu Phật pháp. Chúng ta có thể nói có hai phe chính về vấn đề này trong Phật pháp.

Một gồm những tông phái tuy chối bỏ sự hiện hữu của một cái ngã, một linh hồn bất tử, nhưng họ lý luận rằng cái Tôi, cái ngã hay con người phải được nhận diện qua các uẩn(3) thân và tâm của cá nhân đó. Chẳng hạn như có nhóm quan niệm con người là tổng hợp của ngũ uẩn. Một vài nhóm lại cho rằng các tâm thức mới là con người, là cái ngã thực sự.

Ðạo sư Ấn độ Bhavaviveka chẳng hạn, sau khi phân tách rốt ráo, đi tới sự nhận diện một con người bằng sáu tâm thức(3a) của họ. Tuy nhiên, có trường phái khác như tông Duy Thức không hài lòng với lối nhận định này. Họ công nhân một thức khác gọi là Thức căn bản A lại da(3a) là tâm thức bất biến, luôn luôn hiện diện và liên tục. Thức này trung tín, hoạt động như một cái kho chứa đủ các khuynh hướng trong dòng sông tâm tưởng của ta.

Nhóm Phật giáo trên muốn coi cái ngã như một đối tượng tâm thân phức tạp. Vì sao trong đó, phái Duy Thức lại thấy cần thừa nhận cái thức căn bản ngoài sáu thức kia? Ðó là vì họ đã thấy trong nhiều trường hợp - nhất là nơi các thiền giả đã nhập định Tánh Không một cách hoàn hảo, khi các thức không còn bị vẩn đục chút nào nữa - mà họ vẫn không thể đạt tới đại ngộ, như vậy nghĩa là những tâm hành ô nhiễm và các dấu vết của chúng vẫn còn tiềm ẩn trong một chỗ nào đó.

Vậy nên họ thấy cần phải thừa nhận một cái thức riêng biệt, có bản chất trung tín, gọi là tàng thức A Lại Da.

Nhóm thứ hai có phái Trung Quán (Qui Mậu Luận Chứng)(4). Họ chối bỏ sự cần thiết phải công nhận một cái ngã có tự tánh hiện hữu thường hằng. Họ lý luận rằng chúng ta không thể công nhận ngã hay pháp (things) như những thực tại độc lập.

Ta phải hiểu cái ngã của con người là một tập hợp phức tạp của thân tâm, của những gì bắt nguồn từ đó nhưng nó không hiện hữu độc lập, không có tự tánh thường hằng.

Từ quan điểm thứ hai sâu xa hơn đó, ta có thể nói ngã là cái tên chỉ những uẩn phức tạp của thân và tâm.

Nhóm Trung Quán duy trì quan điểm "Ta không thể nào tìm được cái gì có thể gọi là ngã chân thật, dù cho ta có tìm tòi trong những hiện hữu hiển nhiên của thân và thức". Họ trình bày về ngã qua quan niệm phân tích bảy điểm(5) và cuối cùng nhận định rằng "Tuy ta không thể tìm thấy cái ngã khi phân tích thân thể và tâm tư, nhưng ta không nên kết luận cái ngã đó không hiện hữu chút nào, mà nó có hiện hữu trong một vai trò nào đó".

Một trong những hàm ý ta rút ra từ triết thuyết trên là đừng quá phân tích hay áp đặt một chân lý siêu hình vào cái ngã. Thay vào đó, chúng ta hãy chấp nhận thực tướng của cái ngã như là một quy ước chung, không cần nghiên cứu về nó.

Vậy khi bạn bắt đầu chấp nhận cái ngã thực tế trong quy ước và ngôn ngữ thông dụng, bạn sẽ nhận ra là không ai có thể gán cho ngã cái thực thể thường hằng được. Và xa hơn nữa, bạn sẽ thực sự hiểu cái ngã không có tự tánh độc lập hay hiện hữu vĩnh cửu. Con người không hiện hữu tự họ mà chỉ hiện diện trong bối cảnh ngôn từ và trong sự hiểu biết phổ thông sinh động của thế giới. Phân tích này là phương tiện rất thiện xảo để có tuệ giác về sự trống rỗng trong Tánh Không của con người.

Phái Trung Quán quan niệm con người không phải là một hiện thực nhưng là một thực thể trong tên gọi, trong nhận thức. Quan điểm này hơi khác với các trường phái cho rằng tính chất của ngã chỉ có tính cách trừu tượng, ngoài cái tên và ý niệm về ngã.

Ta cần phải hiểu cho rõ ràng, không bị rối trí trong chuyện này dù trong các tông phái, có khi họ dùng cùng một từ ngữ nhưng ý nghĩa có thể khác nhau tùy theo bối cảnh và thời gian mà các triết gia bình giải.

Thực thế, chẳng hạn như chữ bản chất thực tại Svabhava(6), có khi các triết gia Trung Quán cũng dùng, nhưng họ vẫn không công nhận có gì hiện hữu vĩnh cửu. Ta phải có nhận xét tinh tế về cách dùng các từ ngữ của họ.

Vậy, khi ta nói tới cái Tôi trong tám bài kệ, chúng ta đừng cho đó là một có ngã có thật, một hiện hữu chắc chắn. Ta nên luôn nhớ đó chỉ là một con người theo quy ước mà thôi.

Trong đoạn kệ này, bạn mong được tôn quý mọi người khác, đặt họ lên trên bạn, vì nhờ họ bạn có thể hoàn thành mục tiêu cao cả: mang lợi ích tới cho chúng sanh. Mục tiêu này còn đáng quý hơn viên ngọc như ý(7) vì dù ngọc đó quý giá tới đâu, nó cũng không thể mang được cho bạn sự đạt ngộ về tâm linh.

Ðoạn này cũng nói tới lòng nhân hậu của các chúng sanh mà chúng ta đã đề cập ở phần trên. Ðối với một hành giả tu theo Ðại thừa thì chính nhờ chúng sanh, bạn có thể phát triển lòng từ bi vô lượng, đạt tới trình độ tâm linh cao nhất, và cũng nhờ chúng sanh bạn có cơ hội phát triển Bồ đề tâm, khuynh hướng vị tha.

Do đó, bạn phải căn cứ vào những liên hệ, vào phản ứng hổ tương với người khác để đạt tới sự thành tựu đạo nghiệp cao cả. Trong quan điểm đó, lòng nhân hậu, tử tế của chúng sanh thật là vĩ đại.

Chúng ta có thể tìm thấy nguyên tắc tương tự trong các phép hành trì khác như "Ba phép huấn luyện cao đẳng"(8) về đạo đức, thiền định và tuệ giác. Vai trò của người khác rất quan trọng trong ba loại huấn tập này, ngay từ bước khởi đầu.

Hãy coi trong sự luyện tập cao cấp về đạo đức mà căn bản là giới luật. Trong đó có những giới luật cấm làm hại người khác, cấm làm mười điều bất thiện. Ðiều thứ nhất là cấm sát sanh, nó có liên quan trực tiếp tới giá trị của người khác.

Hơn nữa, trong Phật giáo, một số những điều tốt đẹp mà chúng ta thường mong ước được hưởng như sống thọ, xinh đẹp, đầy đủ và giàu sang... là kết quả của những nghiệp dĩ tạo ra do liên hệ giữa ta với người. Thí dụ như sống thọ là do ta giữ giới không sát sanh; xinh đẹp là ta đã có kiên nhẫn với người khác; đầy đủ sung túc là ta đã rộng rãi với mọi người từ kiếp trước v.v... Vậy thì, ngay cả các lợi lạc thế tục, chúng cũng là kết quả của sự tương quan giữa ta với tha nhân.

Khi nói về ý tưởng tôn quý người khác, điều quan trọng ta cần hiểu đó không phải là lòng thương hại đôi khi khởi lên trong ta, đối với những người không may mắn bằng mình. Khi thương hại, ta có khuynh hướng nhìn xuống đối tượng của lòng thương và ta có cảm tưởng mình hơn người. Trân quý mọi người ngược lại với quan niệm đó.

Trong phép tu tập này, ta nhận biết lòng nhân từ của người khác và hiểu ta không thể thiếu họ nếu muốn tinh tấn tu hành. Ta sẽ hiểu và biết trân quý sự hiện diện quan trọng đầy ý nghĩa của họ, và tự nhiên ta sẽ thấy họ ở một vị thế cao hơn mình. Vì nghĩ như thế về tha nhân chúng ta có thể coi họ như người thân đáng được chúng ta kính quý. Do đó, có những câu kệ sau đây:

2.- Khi nào tiếp xúc với mọi người
Tôi xin được coi mình thấp kém hơn tất cả
Và tự thâm tâm
Tôi xin kính quý hết mọi tha nhân.

Bài kệ này đề nghị cho ta thái độ tử tế mà tôi mới giảng xong. Ý tưởng coi ta kém người khác không nên dẫn tới chuyện tự coi thường mình, bỏ quên mọi nhu cầu, cảm xúc của mình, coi mình như không còn chút hy vọng. Trái lại, như tôi đã giảng, thái độ coi mình thấp kém đó bắt nguồn từ tấm lòng can đảm của bạn trong liên hệ với người khác, và từ khả năng có thể giúp ích tha nhân trong bạn. Xin đừng hiểu lầm về chuyện này. Ðiều tôi đề nghị ở đây là sự cần thiết của tánh khiêm cung chân thành.

Tôi xin kể một câu chuyện cho rõ hơn. Có một vị đại sư thuộc phái Dzochen từ vài ba đời trước đây tên là Dza Paltrul Rinpoche. Không những ngài là một vị thầy lớn mà ngài còn có rất đông đệ tử, thường giảng dạy cho hàng ngàn học trò. Ngài cũng là một thiền giả, nên đôi khi biến đi ẩn tu ở một chỗ, khiến cho các đệ tử phải đi tìm kiếm khắp nơi.

Trong một kỳ nghỉ ngơi, ngài đi hành hương và ghé lại nhà một Phật tử vài ngày, giống như các vị tăng Tây Tạng thời đó. Trên đường đi, các tăng sĩ thường xin cư trú trong một gia đình, nhận cơm nước cúng dường và để đổi lại, giúp ích việc cho gia chủ. Dza Paltrul Rinpoche cũng vậy, ngài làm một số việc giúp cho gia đình tiếp đãi ngài, trong đó có việc thường đi đổ bô cho bà cụ mẹ gia chủ.

Tình cờ, có mấy học trò ngài đi tới vùng đó, nghe tin ngài đang ở quanh đâu đây, bèn đi tìm và cuối cùng tới được nhà Rinpoche đang trọ. Họ hỏi bà cụ:

- Bà có biết Dza Paltrul Rinpoche đang ở đâu không?

Bà cụ trả lời:

- Tôi không thấy có Rinpoche nào ở quanh đây cả?

Các tăng sĩ liền tả con người Rinpoche cho bà cụ nghe rồi hỏi tiếp:

- Chúng tôi nghe nói ngài ở trọ đây trên đường hành hương mà?

- Trời ơi! người đó là đại sư Dza Paltrul sao?

Lúc đó hình như ngài đang đi đổ bô giúp cụ. Bà mẹ gia chủ hoảng vía lên và liền chạy trốn.

Câu chuyện chứng tỏ rằng ngay một vị đại sư như Dza Paltrul Rinpoche, người có hàng ngàn môn đồ, đã từng ngồi giảng trên ngai cao, chung quanh bao nhiêu tăng sĩ v.v... ngài cũng vẫn hết sức khiêm cung. Ngài không ngần ngại gì khi làm một việc tầm thường như đổ bô cho bà lão.

Có nhiều phương cách đặc biệt các hành giả có thể tập luyện để thấy mình thấp kém hơn người. Hãy cứ coi một thí dụ đơn giản. Ai trong chúng ta cũng đã kinh nghiệm khi chú ý tới một đối tượng hay một người nào, tùy theo góc độ của cái nhìn mà ta thường có những nhận thức khác nhau. Ðó chính là bản chất của các suy nghĩ.

Tư tưởng của ta không có khả năng nhìn thấu toàn diện các sự vật. Bản chất của tư tưởng có tính cách lọc lừa. Nó có thể chọn ra những tính chất đặc biệt của một đối tượng trong thời điểm nào đó, chứ không thể có cái nhìn quán triệt về toàn thể đối tượng.

Bản chất của tư tưởng là chọn lọc. Khi bạn hiểu được như vậy, bạn sẽ thấy bạn thấp kém hơn mọi người ở một vài điểm, ngay cả khi so sánh với loài côn trùng.

Tỷ dụ bây giờ tôi so sánh mình với loài sâu bọ. Tôi là một Phật tử, một con người có khả năng suy nghĩ và giả thiết là có thể biết cái gì sai, cái gì đúng.

Ðáng lý tôi cũng phải có một số hiểu biết về Phật pháp và trên lý thuyết, tôi đã cam kết hành trì tu học. Khi tôi nhận ra các khuynh hướng bất thiện khởi lên trong tâm hay khi tôi hành xử theo các nghiệp lực của chúng, thì lúc đó, quả thực tôi thấy mình kém loài sâu bọ. Vì sao?

Loài sâu bọ không có khả năng phán xét giữa cái sai và đúng như loài người, chúng không nghĩ đường dài được và không thể hiểu đươc những lời Bụt dạy. Theo quan điểm Phật giáo, các loài côn trùng đó chỉ làm theo thói quen của các nghiệp quả trong chúng mà thôi.

So sánh với chúng, loài người có khả năng quyết định việc mình làm, vậy nên khi hành xử xấu ác, thì có thể nói mình tệ hơn sâu bọ! Suy nghĩ như thế, bạn sẽ thấy căn bản thật sự của cái nhìn "mình thấp kém hơn mọi chúng sanh".

Ðây là bài kệ thứ ba:

3.- Tôi xin nguyện thẩm xét tâm mình
Ngay khi các khổ đau hiện khởi
Ngay khi chúng có thể nguy hiểm cho người
Xin cho tôi đối trị và ngăn cản được chúng.

Bài này có nghĩa là các tư tưởng và cảm xúc bất thiện thường bộc phát mạnh mẽ trong ta, dù cho chúng ta đã tu tập, đã mong ước thoát được những cảm ý, nghiệp lực khổ đau đó. Vì cá tập khí lâu đời, và vì thiếu kiên trì trong việc trừ khử chúng, những nghiệp bất thiện có thể lôi chúng ta theo chúng, về hướng phiền não.

Bài kệ dạy ta nên có ý thức về sự kiện này, ta phải có chánh niệm luôn luôn. Chúng ta nên tự xét mình và ghi chú khi bắt gặp mình khởi tâm bất thiện. Làm như vậy, ta sẽ không chịu thua chúng, tỉnh thức để giữ khoảng cách với chúng Ta cũng sẽ không tạo thêm sức mạnh cho chúng, không bị bùng nổ lên vì quá xúc động, không bị chúng thúc đẩy khiến cho ta phải nói ra hay hành động một cách tệ hại.

Nhưng bình thường không như thế. Dù cho có ý thức là các cảm xúc tiêu cực đều có hại, khi chúng chưa dữ dội lắm, ta vẫn thường nghĩ: "Ồ, chuyện này có lẽ không sao đâu".

Vấn đề là khi ta càng quen với phiền não của mình, bạn càng dễ trở thành con mồi để cho chúng hiện ra nữa, bạn thường dễ có khuynh hướng buông thả theo chúng. Vì vậy các tính bất thiện kéo dài mãi mãi. Vậy, điều quan trọng là bạn phải tỉnh thức, như bài kệ đã dạy. Bạn cần tỉnh thức để ngay khi các cảm nghĩ bất thiện khởi lên, bạn có thể ngay lập tức đối đầu và chuyển đổi chúng.

Trước đây tôi đã nói chuyện ta cần phải hiểu Phật pháp tương quan với sự giải thoát khổ đau, và trái tim của sự hành trì Phật pháp là ta cần phải "làm việc" với các khuynh hướng bất thiện trong ta.

Ðối với các Phật tử đang hành trì, điều quan trọng là bạn phải luôn tự xét mình trong cuộc sống hàng ngày, theo dõi những tư tưởng, tình cảm, ngay cả trong giấc mơ nếu có thể. Khi bạn áp dụng chánh niệm(9) trong việc thực tập, dần dần bạn sẽ quen với sự tỉnh thức, xử dụng nó được nhiều hơn và hiệu quả của chánh niệm cũng gia tăng hơn.

Ðây là bài kệ tiếp theo:

4.- Khi tôi thấy những con người khó chịu
Bị khổ đau và phiền não thống trị
Xin cho tôi coi họ như người thân
Như bảo châu hiếm khi tôi được gặp.

Bài này nới tới những con người đứng bên lề xã hội vì những hành xử, diện mạo bề ngoài, nỗi cơ cực hay bệnh tật nào đó của họ. Những ai muốn rèn luyện Bồ dề tâm, phải chăm sóc những con người đó một cách đặc biệt như thể gặp kho tàng vậy. Thay vì tránh xa, người thực sự tu luyện lòng từ bi sẽ tự thách đố mình để giữ liên hệ với họ. Phản ứng của ta đối với loại người đó có thể giúp ta tiến nhanh trên con đường thực nghiệm tâm linh.

Trong bối cảnh này tôi muốn nêu lên những tấm gương lớn của các huynh đệ Thiên chúa giáo, đang làm công việc trực tiếp chăm sóc những kẻ ngoài lề xã hội. Tấm gương của thời đại chúng ta là Mẹ Teresa, cả đời săn sóc cho người cùng khổ. Bà là người thể hiện lý tưởng diển tả trong bài kệ trên.

Ðó là điểm tôi thường nêu lên khi gặp các hội viên của những trung tâm Phật giáo khắp nơi trên thế giới. Tôi thường nêu lên vấn đề: một trung tâm Phật giáo chỉ giảng dạy hay thiền tập thôi không đủ.

Tất nhiên có những trung tâm Phật giáo rất đáng nể, có những tu viện mà các tăng sĩ Tây phương có thể thổi được cả thứ kèn cổ truyền Tây Tạng! Nhưng tôi vẫn nhấn mạnh tới chuyện phải mở rộng chương trình sinh hoạt ra để các nguyên lý trong Phật giáo của Bụt có thể đóng góp cho xã hội.

Tôi vui mừng được biết đã có các trung tâm Phât giáo bắt đầu áp dụng đạo Bụt vào mục tiêu xã hội. Chẳng hạn như ở Úc châu, tôi nghe có một trung tâm Phật giáo đang thành lập các nhà An dưỡng (Hospice), giúp những người ở cửa Tử và chăm sóc những bệnh nhân bị Aids.

Tôi cũng nghe nói có trung tâm dạy thiền trong nhà tù, họ tới giảng và chỉ dạy cho tù nhân. Ðó là những tấm gương tốt. Thật là đại bất hạnh cho những con người bị xã hội ruồng bỏ như vậy, nhất là những người bị tù tội.

Không chỉ đau đớn cho họ, mà nhìn rộng ra, thì còn là sự mất mát cho xã hội nữa. Chúng ta không cung cấp cho những con người đó có cơ hội phục vụ xã hội, dù họ có khả năng. Tôi nghĩ cộng động xã hội chúng ta nói chung không nên ruồng bỏ những người như vậy, mà nên bao bọc và chấp nhận khả năng đóng góp của họ. Như thế họ sẽ cảm thấy họ có chỗ đứng trong xã hội, và họ có thể bắt đầu thấy mình có gì để hiến tặng.

[tk]

Bài kệ tiếp theo:

5.- Khi người ta vì ghen ghét
Ðã lạm dụng, vu cáo, miệt thị tôi
Xin cho tôi nhận phần thua thiệt
Và tặng cho họ phần thắng lợi vinh quang.

Ðiều này dạy ta cho dù kẻ khác khiêu khích bạn vô lý hay không có nguyên do, thay vì phản ứng một cách tiêu cực, người tu tập vị tha có thể tha thứ cho họ. Bạn nên bình tâm, không bị rung động vì cách đối xử của họ. Bài kệ sau đây dạy ta không những bao dung mà ta còn nên coi họ như các vị thầy tâm linh của ta nữa:

6.- Khi nào người tôi đã giúp đỡ
Hoặc tôi đã hy vọng nhiều
Cư xử tệ hại khiến tôi khổ tâm
Xin cho tôi vẫn thấy họ là bậc thầy quí.

Trong cuốn "Hướng dẫn vào Bồ Tát đạo" của ngài Tịch Thiện Shantideva, có phần bình giải rất quan trọng về phương cách làm sao ta phát triển được các thái độ nói trên, làm sao ta lại nhìn những kẻ hại ta như các đối tượng để học hỏi về tâm linh.

Và trong đoạn thứ ba của cuốn "Ðường vào Trung Quán", ngài Nguyệt Xứng Chandrakirti đã giảng nhiều bài rất hiệu quả, đầy hứng khởi cho việc thực tập nhẫn nhục bao dung.

Bài kệ thứ bảy tóm tắt những phép thực tập mà ta đã học:

7.- Tóm lại, tôi xin hiến tặng lợi lạc và niềm vui
Cho tất cả các bà mẹ ruột thịt hay mẹ gián tiếp của tôi
Xin cho tôi lặng yên nhận chịu
Tất cả những khổ đau của hiền mẫu.

Bài kệ này trình bày phương pháp cho và nhận Tonglen(10). Do việc hình dung hóa sự cho và nhận, chúng ta luyện tập tánh bình đẳng và phép hoán chuyển giữa ta và người.

Sự hoán chuyển này không có nghĩa là mình trở thành người kia hay ngược lại, vì chuyện đó không thể thực hiện. Ðây chỉ có nghĩa là ta thay đổi thái độ cố hữu mà ta thường có đối với mình và người khác.

Ta thường coi cái gọi là "Tôi" này như một thứ rất đáng quý, rất cần được chăm sóc, đôi khi lấn sang cả sự an vui của người khác. Trái lại đối với người, ta thường vô cảm, may lắm thì cũng có chút quan tâm nhưng chỉ ở mức cảm xúc mà thôi. Nói chung, ta không để ý tới sự an vui của người ngoài, không coi nó là quan trọng.

Sự thực tập hoán chuyển có nghĩa là ta thay thế thái độ quá bám víu, vướng mắc vào cái Tôi, cố gắng đổi nó, coi bình an của kẻ khác là quan trọng và cần để tâm tới.

Khi thực tập theo phương pháp nhận những khổ đau thua thiệt về mình, tôi cho rằng bạn phải coi xét kỹ và hiểu cho thấu đáo.

Trong khi tu học theo con đường tâm linh, học cách quan tâm tới phúc lợi của tha nhân, bạn có thể gặp một số khó khăn đôi khi phiền não. Vậy nên bạn cần được sửa soạn đầy đủ để chấp nhận chuyện này. Bài kệ không dạy bạn ghét mình hay đặt mình vào các khó khăn, đau khổ, như để tự hành mình. Không, xin nhớ không phải như vậy.

Một tỷ dụ khác về chuyện không nên hiểu lầm ý nghĩa của đoạn văn tôi trích sau đây trong một tác phẩm nổi tiếng của Tây Tạng:

"Xin cho tôi can đảm sống thêm đời đời kiếp kiếp, ngay cả trong hỏa ngục nếu như đó là chuyện cần thiết". Câu này có ý nghĩa: nếu con đường vị tha cần tới sự can trường vô thời hạn như vậy, thì bạn cũng cần có ý chí và quyết tâm chấp nhận.

Cái hiểu thấu đáo những đoạn văn như vậy rất quan trọng, vì nếu không, bạn có thể vì chúng mà tự ghét mình, nghĩ rằng cái Tôi thể hiện những ý tưởng vị kỷ thì cần phải bỏ nó luôn đi.

"Ðừng quên mục tiêu tối hậu của con đường tâm linh là đi tìm nguồn hạnh phúc cao nhất cho ta và cho người". Người nào mưu cầu hạnh phúc chân thực cho mình, cũng là tìm hạnh phúc cho người khác vậy.

Ngay trong quan điểm thực tế, ta cũng thấy là ai muốn phát triển lòng từ bi đối với người khác, đều phải biết căn bản của sự huân tập lòng từ bi là khả năng liên kết được sự quan tâm về mình với sự để ý tới người khác.

Nếu ta không thể làm như vậy thì làm sao ta tới với người khác và chăm lo cho họ? Quan tâm tới người khác đòi hỏi ta phải biết tự lo đã.

Sự thực tập phép cho và nhận Tonglen bao gồm sự huân tập lòng từ bi, tập phần "cho" tức là tập từ bi. Ngài Tịch Thiên Shantideva đề nghị một phương pháp rất hay trơng cuốn "Hướng dẫn vào Bồ Tát đạo": dùng phương pháp hình dung quán tưởng để hiểu những thiếu kém của sự vị kỷ và làm sao đối trị được nó.

Một bên, bạn hình dung ra con người bạn, chỉ biết để ý tới sự tốt lành của mình, chỉ thể hiện cái ngã và hoàn toàn dửng dưng với phúc lợi của người khác. Ðó là cái ngã chỉ biết có mình, đôi khi đi tới chỗ khai thác người khác một cách quá đáng, để đạt mục tiêu vị kỷ.

Mặt khác, bạn hình dung ra một nhóm người đang đau khổ, không có gì hỗ trợ, không biết nương tựa vào đâu. Bạn có thể chú ý tới từng cá nhân nếu bạn muốn. Tỷ dụ bạn hình dung tới một người bạn thân đang bị phiền não. Hình dung người đó như một đối tượng để bạn thực tập phép cho và nhận.

Sau nữa, bạn hình dung mình như một cá nhân thứ ba, trung dung, không liên hệ với hai bên, chỉ đóng vai quan sát vô tư để xem coi bên nào quan trọng hơn. Tách con người mình ra, đứng ở vị trí quan sát vô tư, bạn sẽ dễ nhìn thấu được những giới hạn của các hành xử vị kỷ. Và bạn sẽ thấy chuyện để tâm tới phúc lợi của đám đông là điều hợp lý, công bằng hơn nhiều.

Kết quả của phép hình dung này là bạn sẽ bắt đầu có thiện cảm với tha nhân và thông cảm sâu xa với những khổ đau của họ. Tới đây, bạn có thể bắt đầu thiền quan về phép "Cho và Nhận" được rồi.

Có một phép hình dung ích lợi hơn để có thể quán về phưong pháp Nhận, mang vào mình những khổ đau của người khác: Trước hết bạn chú tâm vào những người đau khổ, ráng phát triển tâm từ bi đối với họ, cho tới lúc bạn thấy như không chịu nổi cái đau khổ đó nữa.

Ðồng thời, bạn nhận ra là mình không giúp gì được họ một cách thực tế. Vì vậy, do lòng từ bi thúc đẩy, và để cho có hiệu năng hơn, bạn hình dung đem vào mình những đau khổ đó, kể cả các căn duyên gây khổ và những cảm nghỉ bất thiện của chúng v.v... Bạn có thể tưởng tượng tất cả những khổ đau ấy như một nguồn khói đen, tưởng tượng nó tan hòa vào trong con người bạn.

Trong phép thực tập này, bạn cũng có thể hình dung để chia sớt cho người khác những phước thiện của bạn. Bạn có thể nghĩ tới một việc công đức nào bạn đã làm, các tiềm năng thiện lành có thể có trong bạn, các hiểu biết về tuệ giác tâm linh mà bạn đã đạt được.

Bạn hãy gởi những thứ đó cho chúng sanh để họ cũng được hưởng phúc lợi. Bạn có thể tưởng tượng các thiện tính đó như một nguồn suối hoàn toàn ánh sáng trắng tuôn chảy và thấm nhuần vào chúng sanh. Ðây là sự thực tập bằng cách hình dung phép "Cho và Nhận" Tonglen.

Dĩ nhiên sự luyện tập này không có ảnh hưởng vật chất gì tới người khác, vì nó chỉ là những quán tưởng bằng hình ảnh. Nhưng nó có thể giúp bạn gia tăng sự quan tâm và cảm thông với người khác, cũng như giảm thiểu năng lượng của sự vị kỷ trong bạn. Ðó là những phúc lợi của tu học.

Ðây là cách huấn luyện tâm linh để nuôi dưỡng ước vọng vị tha muốn giúp đở người khác. Khi ước vọng này phát khởi cùng với nguyện vọng được giác ngộ, thì bạn đã thực hiện được Bồ đề tâm - tức là ý hướng vị tha muốn giác ngộ để độ trì cho tất cả chúng sanh.

Chúng ta hãy đọc bài kệ chót:

8.- Xin cho các ước nguyện kể trên
Không bị bát phong(11) làm ô nhiễm
Xin cho hiểu thấu tánh hư huyễn của các pháp
Ðể được tự do, không còn chút dính mắc nào.

Hai câu đầu trong bài này rất quan trọng cho những người tu tập nghiêm thâm. Bát phong hay "tám ngọn gió, tám thói đời" thường điều khiển chúng ta trong cuộc sống. Ðó là sự tự hào khi được ca ngợi; buồn nản khi bị chê bai hay nhục mạ; hạnh phúc khi thành công; phiền não khi thất bại; vui sướng khi có thêm tài sản; mất tinh thần khi bị nghèo khổ; hài lòng với danh vọng và tủi hổ khi ít người biết tới.

Một con người tu tập thực sự chắc chắn sẽ không bị những tư tưởng trên làm ô trược tới sự phát triển Bồ đề tâm của mình. Tỷ dụ như khi tôi giảng bài pháp này, nếu tôi có một chút tư tưởng nào trong tâm: hy vọng mọi người sẽ kính phục tôi, thì điều đó chứng tỏ là động cơ giảng dạy của tôi đã bị thói đời làm ô trược.

Việc kiểm soát chính mình để không rơi vào tình trạng đó rất ư quan trọng. Tương tự như vậy, một hành giả vẫn thường áp dụng lý tưởng vị tha trong đời sống hàng ngày, bỗng nhiên anh ta suy nghĩ: "Mình tu giỏi quá rồi", thì lập tức "bát phong" của thế tục làm cho việc hành trì của anh bị ô nhiễm.

Chuyện này cũng giống như khi anh ta khởi lên ý tưởng mong được người đời ca tụng vì anh đã cố gắng hành trì và tinh tấn.

Tám thói đời ấy làm hỏng công trình tu tập của chúng ta, nên ta phải làm sao để được thanh tịnh, không bị chúng phá hoại.

Như các bạn đã biết, những bài giảng trong Lo-jong về Chuyển hóa tâm có hiệu quả rất mạnh. Nó thật sự làm cho bạn phải suy nghĩ. Ðây là một đoạn thí dụ:

"Xin cho tôi được vui vẻ khi có người xúc phạm, xin cho tôi không thích thú khi có người khen ngợi - vì như vậy tôi đã làm tăng lên trong tôi sự kiêu hãnh, ngạo mạn và tự phụ. Tôi vui vẻ với những bình phẩm vì ít nhất tôi được mở mắt ra để biết những khuyết điểm của mình".

Cho tới nay, chúng ta đã bàn về tất cả những phương pháp tu tập liên quan tới sự phát triển cái gọi là Bồ đề tâm theo quy ước - nghĩa là khuynh hướng vị tha muốn đạt tới giác ngộ để độ cho hết thảy chúng sanh.

Hai câu dưới của bài kệ chót liên hệ tới việc phát triển Bồ đề tâm tối thượng (Ultimate Boddhichita), tức là sự phát triển tuệ giác về bản chất chân như của thực tại.

Việc phát triển trí tuệ là một phần lý tuởng của Bồ tát, thể hiện trong việc hành trì sáu pháp Ba la mật như đã trình bày ở trên. Tuy nhiên, thông thường chúng ta đã biết, có hai khía cạnh của con đường tu tập theo đạo Phật: phương tiện và trí tuệ.

Cả hai đều có trong định nghĩa của giác ngộ - là sự bất nhị của hình tướng hoàn thiện và trí tuệ viên mãn. Tu tập trí tuệ tiến tới cùng với sự hoàn thiện của tánh giác và thực hành các phương tiện thiện xảo liên hệ tới sự hoàn thiện của các hình tướng.

Phật pháp thường được trình bày trong khung cảnh của ba loại Pháp(12), gồm có giáo pháp (nền tảng), hành pháp (con đường) và chứng pháp (kết quả). Trước hết ta khai triển sự hiểu biết về chân lý thực tại trong hai quan niệm tục đế và chân đế(13), đó là nền tảng.

Rồi tới hành pháp, ta dần dần thực hành thiền quán cả hai khía cạnh trí tuệ và phương tiện. Chứng pháp, kết quả sau cùng của hành giả là sự bất nhị giữa hình tướng tuyệt đối và trí tuê viên mãn.

Hai hàng chót của tám bài kệ trên:

"Xin cho tôi hiểu thấu tánh hư huyễn của các pháp,
Ðể được tự do, không còn chút dính mắc nào".

Ở đây nhấn mạnh tới hành trì phát triển trí tuệ về bản chất của thực tại nhưng bề ngoài, hai câu trên hình như giải thích phương cách ta liên hệ với thế giới sau khi thiền định.

Phật giáo dạy ta có hai ý nghĩa khác nhau về bản chất thực tại: một là trong thiền quán nhất điểm về Tánh Không, hai là trong những thời gian ngoài khóa thiền, trong đời sống thực tế.

Hai dòng trên liên hệ trực tiếp tới tương quan của hành giả với thế giới sau khi đã quán tưởng về Không - Mọi sự coi như huyễn ảo, đó là nhận thức của thiền giả về bản chất thực tại, sau khi quán tưởng về một điểm "Tánh Không hay trống rỗng".

Theo tôi, đây là những chi tiết quan trọng vì đôi khi người ta tưởng rằng, chỉ cần chú tâm thiền quán về Không trong các thời kỳ tĩnh tọa mà thôi. Họ không để ý tới chuyện áp dụng kinh nghiệm này sau các khóa thiền. Dù sao, tôi vẫn cho là những thời gian ngoài khóa thiền tập rất quan trọng.

Ðiểm chính yếu trong thiền quán về bản chất thực tại là để giúp bạn không bị các hình tướng bề ngoài làm cho điên đảo, và bạn sẽ hiểu được bề ngoài của đối tượng mà bạn thấy, nó khác với bản chất thực sự của nó ra sao. Ðạo Bụt cho là hình tướng bên ngoài có thể làm cho ta lầm lẫn.

Sau khi hiểu sâu hơn về thực tại, bạn có thể vượt qua các hình tướng và bạn sẽ có những liên hệ thích hợp, hữu hiệu và gần thực tế hơn.

Tôi thường đưa thí dụ về liên hệ với hàng xóm của ta. Hãy tưởng tượng ta sống ở một khu đô thị không thể có liện hệ gì với hàng xóm. Thực ra bạn nên tìm cách liên hệ tới họ hơn là bỏ lơ họ.

Tương quan tốt xấu tùy theo bạn hiểu người hàng xóm đó ra sao? Nếu người đó rất phong phú, thì khi kết thân với họ, bạn sẽ được hưởng.

Nếu bạn biết trong thâm tâm họ có tánh lừa dối, thì sự hiểu biết về con người đó càng quý giá vì bạn sẽ biết cách giữ liên hệ thân tình, nhưng làm sao cho họ không lợi dụng được bạn. Nói khác đi, khi bạn có sự hiểu biết về bản chất thực tại, thì sau các thời thiền quán, khi sống với thế tục, bạn sẽ biết cách liên hệ với mọi người và mọi việc một cách thích hợp và thực tế hơn.

Bài kệ nói tới sự huyễn ảo của mọi hiện tượng, tiếp theo nói tới tánh chất huyễn chỉ được nhận ra khi bạn đã tự do, không còn dính mắc vào quan niệm: "các hiện tượng có tự tánh độc lập" nữa.

Một khi bạn đã thoát được ràng buộc đó, nhận thức về bản chất huyễn ảo của thực tại sẽ tự động phát khởi. Dù cho chuyện gì tới với bạn, dù nó có vẻ độc lập và hiện hữu thực sự nhưng sau khi thiền quán, bạn sẽ hiểu là nó không thật như thế.

Bạn sẽ thấy mọi chuyện không có bản chất và bền vững như bạn tưởng. Chữ "Huyễn" ở đây chỉ về sư khác biệt giữa nhận thức của bạn về sự vật và thực tướng của chúng.

[tk]

PHÁT TRIỂN TÂM GIÁC NGỘ

Ðối với những ai quý trọng các lý tưởng tâm linh trong tám bài kệ Chuyển hoá tâm, quý vị nên tụng đọc nó hàng ngày để phát triển trí tuệ. Các Phật tử hành trì đạo Phật nên đọc tụng và quán chiếu về ý nghĩa bài kệ, đồng thời cố gắng phát triển tâm vị tha và từ bi. Những vị có tôn giáo khác, nên tìm học trong giáo pháp của mình và cũng nên cố gắng hành trì, nuôi dưỡng những ý tưởng vị tha trong lý tưởng từ bi giúp người.

Với ước nguyện giải thoát hết mọi chúng sanh,
Con xin mãi mãi quy y Tam Bảo:
Phật, Pháp và Tăng,
Cho tới ngày con đạt được Chánh giác.

Trước đức Phật từ bi trí tuệ viên mãn,
Con xin phát khởi tâm chánh niệm,
Vì lợi ích của tất cả các chúng sanh.

Khi còn thế giới,
Khi còn chúng sanh.
Con nguyền ở lại,
Giúp đời bớt khổ.
(Kệ của ngài Tịch Thiên Shantideva).

Ðể kết luận, những vị nào như tôi đây, tự cho mình là Phật tử, thì nên ráng hết sức để tu tập và hành trì. Nếu các bạn theo một tôn giáo khác, tôi xin khuyên "Hãy học tập tôn giáo của bạn một cách nghiêm chỉnh và hết lòng". Ðối với những ai không có tín ngưỡng, tôi xin các bạn hãy ráng sống cho tử tế, nhân đức. Tôi xin bạn điều đó vì nó thực sự sẽ đem hạnh phúc lại cho chúng ta. Như tôi đã nói: lo cho người thì mình sẽ được hưởng.

GHI CHÚ:

(1) Kim cang thừa Vajrayana: Trong Phật giáo Tây Tạng Kim cang thừa hay Mật Thừa được coi là giai đoạn chót của Ðại Thừa, nhằm khai mở rốt ráo lòng từ bi và chuyển đổi tâm thức thành trí tuệ viên mãn. Chỉ có các vị Tổ và Bồ tát mới đi được con đường này.

Trong Kim cang thừa, các thiền giả chuyên chú vào việc phát triển Bồ đề tâm. Quí vị đó hành thiền, tụng niệm và trì chú rất nghiêm mật, rốt ráo để đạt đước đại ngộ. Nhờ nhiều phép tu thiện xảo và biết phối hợp âm thanh (Chú) với cử chỉ (Ấn quyết) và tâm ý (Tam ma địa) mà thân, khẩu, ý các vị thanh tịnh, dứt trừ hết các vọng niệm và phát triển trí tuệ Bát nhã.

Kim cang thừa thường bị hiểu lầm là chiếc thang máy, là con đường tắt đưa người ta tới Niết bàn... Theo sách Mật tông thì sau khi trải qua nhiều kiếp tu hành, nay được một minh sư hướng dẫn và dốc lòng tu tập, người ta mới theo Kim cang thừa mà đạt tới quả vị Phật. Lúc đó, các thức đã biến thành các Trí:

- A lại Da (Alaya) thành ra Ðại Viên cảnh trí - Giác ngô viên mãn.
- Mạt Na (Manas) thành Bình đẳng tánh trí (Phi nhất phi dị) - Không còn vấn đề ngã hay vô ngã.
- Ý thức (Vijnana) thành ra Diệu quan sát trí: có sự hiểu biết thường trực về Y tha khởi, đạt tới cái thấy của Viên thành thật.
(Xin xem thêm trong các sách đã dẫn ở chương I, II và III).

(2) Lục độ Ba la mật: sáu phép qua bờ (Lục đáo bỉ ngạn pháp - six perfections), sáu phép tu để từ cõi u mê (vô minh) qua được bờ giác ngộ. Ðây là sáu phép tu của người có hạnh nguyện Bồ tát, nhờ đó quý vị có thể tự độ và giúp được bao người. Sáu phép tu gồm có:

- Bố thí Ba la mật: Dana paramita.
- Trì giới Ba la mật: Sila paramita.
- Nhẫn nhục Ba la mật: Kshanti paramita.
- Tinh tấn Ba la mật: Virya paramita.
- Thiền định Ba la mật: Dhyana paramita.
- Trí tuệ hay Bát nhã Ba la mật: Prajna paramita.

Bốn phép tu đầu thuộc về các đức tính, khi ta khai triển được bốn phép tu này thì sẽ thực hành được Thiền định và hướng đến trí tuệ toàn vẹn, thể nhập được tự tánh, chân như.

(3) Uẩn: (Xem ghi chú số 4, chương I.

(3a) Sáu thức, A lại da thức, Duy Thức: (Xem ghi chú số 1, chương I).

(4) Trung quán (Madhyamaka): Một trong hai triết thuyết lớn của Phật giáo Ðại thừa, do ngài Long Thọ khai triển, dựa vào nguyên lý Prasanga (là một thuật ngữ có nghĩa là Quy mậu luận chứng - biện luận tới cùng), nên có khi Trung Quán được gọi là Prasangika Madhyamaka. (Triết học Trung Quán của Jaidev Singh, Thích Viên Lý dịch, Viện Triết lý QT xuất bản).

Về Duy Thức (Xem ghi chú số 1, chương I).

(5) Phân tích bảy điểm: phương pháp phân tích cái ngã theo bảy điểm phủ định, từng bước một. Ðó là:

- Ta không nhận diện được cái ngã qua những phần tử tạo nên nó.
- Ngã không khác với các phần tử đó.
- Ngã không phải là bản chất của chúng.
- Ngã cũng không luôn luôn tùy thuộc các phần tử tạo ra nó.
- Các thành phần đó không thuộc quyền sở hữu của ngã.
- Ngã không mang hình dáng của các phần tử tạo ra nó.
- Và ngã cũng không phải là một hỗn hợp của chúng.
(Ghi chú bản tiếng Anh).

(6) Svabhava: tự tánh, bản chất của thực tại. Ðó là một thực tại tuyệt đối. Phái Trung Quán không chấp nhận tự tánh của một vật là do cái gì khác đem lại, hay có liên hệ, tùy thuộc vào một vật khác. Từ định nghĩa đó, phái Trung Quán dùng chữ Svabhava đi đôi với chữ Không. Svabhava-Sunya có nghĩa là tự tánh không: trên thế giới không có vật thể nào tự mình tồn tại được, không thứ gì có tự ngã độc lập vì tự tánh tuyệt đối của nó là trống rỗng, là không. (Trích sách Triết học Trung Quán của Jaidev Singh, Thích Viên Lý dịch).

(7) Ngọc như ý: viên đá quý (ngọc) có phép thần thông, giúp bạn thực hiện mọi lời ước nguyện.

(8) Ba phép huấn luyện cao đẳng: (Three higher trainings) về đạo đức, thiền định và trí tuệ - tương đương với sự hành trì giới luật, thiền quán và sự khai mở trí tuệ bằng cách học hỏi kinh luận, thực chứng để đi tới giác ngộ. Ðó là con đường của các Phật tử chân chánh.

(9) Chánh niệm: tỉnh thức, tỉnh giác hay tự biết, nghĩa là có ý thức về những gì đang xảy ra trong ta và chung quanh ta. Chánh niệm thường được dịch sang Anh ngữ là Mindfulness, Awareness. (Trong cuốn Trái tim của Bụt, Hòa thượng Nhất Hạnh giảng dạy về Chánh niệm rất cặn kẻ, cụ thể và đầy đủ trong nhiều chương).

(10) Tonglen: phép đem những an vui hạnh phúc của bạn cho người khác và nhận vào mình những phiền não, khổ đau của họ. Ðó là một phép tu "Từ bi quán" cao thượng, do thiền sư Geshe Chekhawa của Tây Tạng (thế kỷ 11) khai triển và truyền lại cho các đệ tử sau khi chứng nghiệm hiệu quả lớn lao của nó. (Sách Tạng Thư Sống Chết của Sogyal Rinpoche, Sư cô Trí Hải dịch, Thanh Văn xuất bản).

(11) Bát phong hay bát pháp: tám thứ gió hay tám thói đời, ngăn cản không cho hành giả đạt tới giác ngộ Tiếng Hán Việt diễn tả bát phong là: Lợi, Suy (yếu), Hủy (chê), Dự (khen), Xưng (ca tụng), Cơ (chế diễu), Khổ, Lạc. (Xem sách Pháp số căn bản của Hạnh Cơ - Làng Cây Phong xuất bản).

(12) Ba loại pháp (Tam pháp): thâu tóm tất cả Phật pháp, gồm có:

- Giáo pháp: tất cả những nền tảng (gồm 12 phần) Phật đã giảng dạy suốt cuộc đời hành đạo của ngài.
- Hành pháp: các phép tu như Lục độ, Thập nhị nhân duyên...
- Chứng pháp: những kết quả do tu hành mà chứng được quả Bồ đề, quả Niết bàn...
(Theo Tự diển Phật Học Hán Việt, nhà xuất bản Khoa học Xã Hội).

(13) Tục đế, chân đế: (Xem ghi chú số 8, chương II).

[tk]

CHƯƠNG V
PHỤ LỤC I:

TÁM BÀI KỆ CHUYỂN HÓA TÂM
của Geshe Langri Thangpa

Với quyết tâm thành tựu ước nguyện cao quý,
Mang lợi lạc tới cho chúng sanh.
Quý gia hơn bảo châu như ý,
Tôi xin trân quý lý tưởng này không ngừng nghĩ.

Khi nào tiếp xúc với mọi người,
Tôi xin được coi mình thấp kém hơn tất cả.
Và tự thâm tâm,
Tôi xin kính quý hết mọi tha nhân.

Tôi xin nguyện thẩm xét tâm mình,
Ngay khi các khổ đau vừa hiện khởi.
Ngay khi chúng có thể nguy hiểm cho người,

Khi tôi thấy những con người khó chịu,
Bị khổ đau và phiền não thống trị.
Xin cho tôi coi họ như người thân,
Như bảo châu hiếm khi tôi được gặp.

Khi người ta vì ghen ghét,
Ðã lạm dụng, vu cáo, miệt thị tôi.
Xin cho tôi nhận phần thua thiệt,
Và tặng họ phần thắng lợi vinh quang.

Khi nào người tôi đã giúp đở,
Hoặc tôi đã hy vọng nhiều.
Cư xử tệ hại khiến tôi khổ tâm,
Xin cho tôi vẫn thấy họ là bậc thầy quý.

Tóm lại, tôi xin hiến tặng lợi lạc và niềm vui,
Cho tất cả các bà mẹ ruột thịt hay mẹ gián tiếp của tôi.
Xin cho tôi lặng yên nhận chịu,
Tất cả những khổ đau của hiền mẫu.

Xin cho các ước nguyện kể trên,
Không bị bát phong làm ô nhiễm.
Xin được hiểu thấu tánh huyễn của các pháp,
Ðể được tự do, không còn chút dính mắc nào.

PHỤ LỤC II:

ĐẠO ĐỨC CHO THIÊN KỶ MỚI
Pháp thoại của Đạt Lai Lạt Ma
ngày 10 tháng 5 năm 1999
Tại Royal Albert Hall, Luân Đôn, Anh Quốc

Diễn từ giới thiệu của Lord Rees-Mog, cựu chủ bút Tạp Chí Times.

Kính bạch Đạt Lai Lạt Ma, thưa quý ông quý bà.

Thật là một hân hạnh lơn lao và xúc động cho tôi được nói lời giới thiệu trong dịp này. Kính thưa đức Đạt Lai Lạt Ma. Người Anh chúng tôi nhìn ngài không những là một vị thầy tâm linh cao cả, mà còn giống như một vị bằng hữu. Nơi đây, ngài đang đươc bao quanh bởi các bạn hữu và những người ái mộ ngài.

Cuộc đời của ngài, một trong mấy vị thầy tâm linh vĩ đại của thời đại này, như thánh Gandhi đã nói, đó không chỉ là một đời sống tâm linh, mà là một cuộc đời cần thiết để tham dự vào tiến trình lịch sử và sự thống khổ của dân tộc ngài mà chúng tôi, dân tộc Anh Cát Lợi, hết sức ngưỡng mộ, thông cảm và quan tâm.

Trong cuộc sống của chính ngài cũng như của dân tộc ngài, chúng tôi nhận diện được sự kết hợp - duy nhất trên thế giới - của lòng vị tha và sự can trường. Ngài chính là người đẵ bắc được những nhịp cầu trong cộng đồng thế giới, những cây cầu của các tôn giáo - và theo tôi, đó là những điểm son trong sự giảng dạy cao quý của ngài.

Ngài đã phối hợp được lòng trung thành cùng tín ngưỡng của riêng mình, với sự hiểu biết sâu rộng và lòng thương mến các truyền thống tôn giáo khác trên thế giới.

Bây giờ cũng là thời kỳ khó khăn cho toàn cầu, thời kỳ mà chúng ta lại bị chiến tranh và rối lọan đe dọa. Chúng ta đều có ý thức về tình huống khốn khổ của dân tộc Tây Tạng, những khổ đau đang diễn ra tại Nam Tư (Yugoslavia) và nhất là tại Kosovo. Trong cuốn sách mới nhất, ngài đã đưa thêm ý kiến về chuyện thiết lập một "Vùng hòa bình" trên thế giới, ở những nơi có nhiều nguy hiểm và rạn nứt nhất. Chúng tôi xin hoan nghênh ngài buổi chiều hôm nay, đặc biệt như một vị truyền rao ý kiến hòa bình là phương pháp hay nhất để giải quyết các vấn đề của thế giới.

Chúng tôi công nhận cao hơn tất cả mọi thứ, các bài giảng về tâm linh và đạo đức của ngài đều chứa nhiều chân lý, và bốn điểm đặc sắc, bốn dấu ấn của ngài, có lẽ là "khiêm cung, nhân bản, kiên trì và từ bi". Với lòng biết ơn sâu xa, chúng tôi xin chào mừng ngài đã tới đêm nay, bậc đạo sư tâm linh và vị sứ giả của hòa bình.

[tk]

PHÁP THOẠI CỦA ĐẠT LAI ĐẠT MA

Thưa quý anh chị em,

Tôi rất hân hạnh được có cơ duyên gặp gỡ và nói chuyện cùng quý vị hôm nay.

Tôi nhân cơ hội xin cảm ơn Tibet House Trust đã tổ chức buổi này. Tôi cũng xin cảm tạ các thành viên thuộc cộng đồng Tây Tạng đã hát mở đầu, khiến cho tôi nhớ tới quê hương chúng ta.

Tôi lại đặc biệt muốn diễn tả sự cảm kích sâu xa của tôi với Lord Rees-Mogg về những lời giới thiệu tuyệt vời của ngài. Ngài ca ngợi tôi quá nhiều tới nỗi tôi tưởng như chân mình không còn đứng trên mặt đất được nữa.

Tôi cũng muốn nói câu này với nghĩa đen: cái ghế này quá cao, chân tôi không để xuống sàn được. Vậy tôi xin phép bỏ giầy ra và ngồi khoanh chân lại. Ồ, thật là dễ chịu bao nhiêu!

Trước đây tôi có nói chuyện trong thính đường này một lần. Tôi nhớ rất rõ, lúc đó một người bạn xưa nhất và thân nhất của tôi hiện diện, đó là Edward Carpenter, khoa trưởng đại học Wesminster, nay đã quá vãng. Tôi luôn luôn kính trọng và rất ngưỡng mộ ngài.

Bây giờ ngài không còn đây nữa, nhưng tôi vẫn nhớ tới ngài, cũng như nhớ tới những người bạn khác đã ra đi. Tôi cảm thấy ấm áp, và sẽ còn luôn luôn thấy như vậy.

Chuyện này chứng tỏ thời gian đang di động. Từ năm này qua năm nọ, từ tháng này qua tháng khác, từng giờ, từng phút, từng giây, lúc nào cũng có chuyển dịch, không bao giờ ngưng. Không ai có thể làm cho thời gian dừng lại được, không có cách nào kiểm soát được nó.

Điều mà chúng ta có thể làm là dùng thời gian sao cho xứng dáng, có tính cách xây dựng hay dùng nó một các tiêu cực để phá hoại. Chọn lựa là vấn đề của chúng ta, quyết định trong tay ta.

Tôi nghĩ chuyện rất quan trọng là ta nên dùng thời gian cho tốt lành. Tôi tin rằng cuộc sống có ý nghĩa để tạo hạnh phúc cho ta. Những hành động bất thiện luôn luôn mang đau buồn tới trong khi những hành động thiện mang lại phúc lạc.

Đêm nay có một số bạn tới đây chỉ vì tò mò, không sao cả. Những bạn tới với kỳ vọng nào đó, thì cũng xin đừng mong ước nhiều. Tôi không có chi cống hiến quý vị đâu.

Có khi người ta tới thăm tôi, mang nhiều kỳ vọng quá, như mong được tôi ban cho một thứ ân sủng kỳ diệu hoặc cái gì tương tự, có người lại tìm tới tôi như một lương y.

Tôi thường nói với họ rằng nếu tôi là thầy thuốc giỏi thì tôi đã không bị mụn trứng cá như thời đó. Yôi không tự chữa bệnh được, thì tôi không đáp ứng được sự mong mỏi thiếu thực tế của quý vị đâu. Và tôi muốn nói rõ: chúng ta đều là những con người giống nhau, và tôi không phải là một người đặc biệt.

Nhân loại có chung một căn bản, dù chúng ta là người Nam hay Bắc, Đông hay Tây, giàu hay nghèo, có học vấn hay thất học, theo tôn giáo này hay tôn giáo kia, có tín ngưỡng hay là không - làm người, chúng ta có những bản thể giống hệt nhau. Giống nhau về tình cảm, về tinh thần và thể chất.

Về thể chất có những khác nhau nho nhỏ ở hình tướng cái mũi, màu tóc v.v... nhưng đó là những tiểu tiết. Từ căn bản, chúng ta giống nhau. Và chúng ta có cùng tiềm năng - đó là khả năng chuyển hóa tâm thức và thái độ sống của mình.

Nếu hôm nay chúng ta không sung sướng vì sợ hãi chuyện gì, vì ghen hay vì giận, thì chính những phản ứng đó lại làm cho chúng ta khổ hơn. Hơn nữa, nếu như hôm nay chúng ta cảm thấy hạnh phúc, như thể không có gì phải lo lắng, nhưng rồi mọi chuyện cũng có thể thay đổi, trở nêu xấu vì những nguyên nhân không dự đoán được.

Chúng ta giống nhau ở chỗ có thể trải qua những kinh nghiệm tốt hay xấu. Hơn nữa ta có khả năng giống nhau ở điểm có thể chuyển hóa được thái độ của mình.

Tôi nghĩ điều rất quan trọng là nhận biết mỗi người trong chúng ta đều có thể thay đổi để trở nên một con người tốt đẹp và hạnh phúc hơn. Nhận biết được như vậy là chuyện cần yếu.

Giờ đây, tôi để ý thấy nhìều người thật sự hào hứng vì thiên kỷ mới sắp qua. Có một thứ kỳ vọng là khi sang thiên kỷ mới, đời sống sẽ đổi mới, nhiều hạnh phúc hơn. Tôi cho rằng nhĩ như vậy là sai. Trừ khi bạn có thiên kỷ mới trong tâm bạn, chứ cái mới bên ngoài thôi không thay đổi gì nhiều. Chúng ta vẫn có ngày, có đêm, có cùng mặt trăng, mặt trời.

Tháng 12 năm ngoái, tôi ghé thăm Paris (thủ đô Pháp quốc) trên tháp Eiffel thấy người để số ngày còn lại trước khi hết thế kỷ 20. Điều đó chứng tỏ họ nhiệt thành mong đợi thế kỷ mới. Nhưng tôi nghĩ: "Thật sự thế kỷ mới có khác gì?" Tôi nghĩ rằng cuộc đời cũng tiếp tục giống như cũ thôi.

Tôi cho rằng điều quan trọng nhất là ta chuyển đổi tâm ta để có thể suy nghĩ và quan niệm một các mới mẻ. Chúng ta nên cố gắng để có một thế giới nội tâm mới. Hàng bao thế kỷ, hàng bao đời, nhân loại đã đầu tư tất cả sức lực vào sự phát triển các phương tiện vật chất, nhờ vào khoa học và kỹ thuật.

Ngày nay, tôi nghĩ toàn cầu chúng ta, nhất là tại các quốc gia Tây phương, chúng ta đạt tới mức sống rất cao rồi, mà vẫn còn nhiều vấn đề, nhất là trong lãnh vực tội ác và bạo động. Tại Anh, Mỹ và các nơi khác, người trẻ tuổi bắn giết người khác mà không vì lý do nào đáng kể. Và trong lãnh vực ngoại giao quốc tế, tôi tưởng các quốc gia rất quý trọng tự do dân chủ, nhưng sự tự do đó, ngay cả tại các ở Mỹ Châu hay Tây Âu, sự thực vẫn dựa vào sức mạnh khá nhiều.

Tôi nghĩ đó là những quan niệm lỗi thời. Ngày xưa quyền lợi của các quốc gia còn có tính cách độc lập riêng rẽ, các cộng đồng ngay như xóm làng đều có thể tự túc. Trong khung cảnh đó, quan niệm về chiến tranh, về quân đội còn có nghĩa lý: nếu bên ta thắng trận thì bên địch phải thua.

Nhưng ngày nay, tình trạng đó đã thay đổi hoàn toàn. Không chỉ các xóm làng mà ngay cả các quốc gia hay đại lục, cũng không còn độc lập nhiều nữa, nhất là về kinh tế. Trong hoàn cảnh đó, khi tiêu diệt hàng xóm của bạn là bạn tự tiêu diệt. Vậy nên tôi cho rằng lối suy nghĩ và chính sách xưa cũ nay đã lỗi thời!

Còn về lối sống? Mỗi người trong chúng ta đều muốn sản lượng quốc gia tăng tiến. Nếu nó đứng yên thì người ta cảm thấy như có chỗ nào sai trái vậy. Sớm muộn gì chúng ta cũng sẽ đi đến chỗ không tiến lên được. Hãy coi sự cách biệt giữa các xứ giàu và nghèo.

Nói chung các nước ở phương Bắc thặng dư của cải, nhưng những con người ở các xứ phương Nam cũng giống như người phương Bắc vậy. Tất cả đều sống trên cùng địa cầu, nhưng họ không có đủ nhu cầu căn bản, hầu như còn chết đói.

Đôi khi tôi nghĩ rằng họ đói vì họ đã có những lỗi lầm. Vài quốc gia đó bỏ tiền vào việc trang bị quân sự thay vì phát triển nông nghiệp... và kết quả là bị nạn đói ăn. Nhưng ngay trong xứ giàu thì khoảng cách giữa người nghèo và tỷ phú cũng rất lớn.

Vài người bạn Mỹ mới cho tôi biết rằng vài năm trước Hoa Kỳ chỉ có chừng 15 tỷ phú, nhưng tôi nghĩ nay con số đó đã lớn hơn nhiều. Số nhà giàu bạc tỷ tăng lên nhưng người nghèo vẫn nghèo và có lẽ nhiều người còn nghèo hơn xưa.

Khoảng cách vĩ đại giữa giàu và nghèo có tính cách toàn cầu, và ngay trong một quốc gia cũng có. Đó không phải chỉ là chuyện thiếu đạo đức, mà nó còn là nguồn gốc của nhiều vấn đề thực tế. Vậy thời chúng ta nên giải quyêt những chuyện đó, ta cần nâng cao đời sống của những người ở phương Nam và của những người nghèo nói chung.

Hơn 15 năm trước, tôi đi thăm các đại học trong xứ này (Anh Quốc), tôi được nói chuyện với một chuyên viên về sinh thái và tài nguyên thiên nhiên. Người đó nói với tôi rằng nếu mức sống của người phương Nam được nâng cao như mức sống dân phương Bắc đang được hưởng, thì với nhân số hiện tại của toàn cầu, ta sẽ có vấn đề không biết tài nguyên thế giới đủ cho bao lâu nữa? Tôi trả lời: "Nâng cao mức sống của người phương Nam là một chuyện, chúng ta dù sớm hay muộn, cũng phải đối diện với vấn đề giới hạn bớt việc xử dụng tài nguyên thiên nhiên".

Tôi nghĩ, ta cần phải nhìn lại lối sống của chúng ta. Sinh môi ô nhiễm cũng là một vấn đề quan trọng. Tổ chức các hội nghị đây đó về vấn đề ấy rất tốt, nhưng tôi thấy phải có những biện pháp thực sư và hữu hiệu.

Một lần nữa tôi lại thấy vấn đề này liên hệ tới lối sống. Tại Mỹ Châu hay Anh Quốc đây, tôi thấy rất nhiều xe hơi trên xa lộ, đa số chỉ có một người trong xe. Hình như mỗi người có một chiếc xe, mỗi gia đình có 2 - 3 chiếc.

Nay nếu nghĩ tới xứ Trung Quốc, với hơn hai tỷ người và Ấn Độ với khoảng 900 triệu dân. Nếu theo đà này, thì hai quốc gia đó sẽ có tới gần 3 tỷ chiếc xe hơi. Như vậy thật nan giải.

Đó là những vấn đề chung. Đôi khi tôi nghĩ rằng không phải chỉ có tôi mà có hàng triệu người cảm thấy tình trạng ngày nay khá nguy hiểm, nhưng thường tiếng nói của họ không được nghe rõ.

Vậy có lẽ tôi nên nói thay cho nhiều triệu người đang im lặng đó, nhưng người chỉ có giọng nói yếu ớt. Nguy thay, chúng ta nhìn thấy tình trạng thực tế đó rồi, nhưng lại có khoảng cách giữa nhận thức với thái độ của chúng ta. Tôi tin rằng hiện thực đã thay đổi, nhưng lối suy nghĩ của ta vẫn vậy, do đó mà có bao nhiêu vấn đề.

Một điểm khác nữa là các vấn đề chúng ta đang gặp phải ở Kosovo, ở Bắc Ái Nhĩ Lan và Nam Dương, không phải chỉ là vấn đề mới đây, mà chúng đã phát khởi từ nhiều thập niên, nhiều thế hệ rồi.

Tôi nghĩ rằng khi câu chuyện mới nảy sinh ra, người ta có nhiều cơ hội để thay đổi tình trạng, làm cho nó dịu xuống, thì họ đã không để ý tới mấy. Người ta bỏ quên nó, coi như không có gì nghiêm trọng, mặc cho những người liên quan trực tiếp với nó tự lo thôi. Rồi sau khi vấn đề đã trầm trọng thì quá trễ.

Một khi tình cảm của con người đã không còn kiểm soát được thì rất khó khăn. Thật vậy, theo giáo lý nhà Phật, khi nhân duyên đã tự do phát triển một thời gian dài rồi thì tiến trình sẽ tới một điểm không thể đảo ngược lại được nữa.

Tôi nghĩ rằng nhiều vấn đề của chúng ta đã khởi lên tương tự như vậy. Trong thời gian chúng mới xuất hiện, có nhiều cơ hội để giảm thiểu, loại trừ hay đề phòng thì chúng ta lại làm lơ.

Vấn đề xứ Tây Tạng cũng giống như vậy. Trong các thập niên 20, 30, 40 tôi nghĩ chính người Tây Tạng đã quá coi thường hướng đi tương lai của xứ họ. Do đó mà mọi chuyện đã xảy ra, và khi nó đã thành một khủng hoảng hiện thực, nổ tung lên rồi thì đà quá trễ!

Dùng võ lực tất nhiên là phương cách sau cùng. Một khía cạnh của chuyện dùng sức mạnh là nó rất bất ngờ. Dù bạn khởi đầu chỉ định dùng võ lực có giới hạn thôi, nhưng khi đã có bạo lực thì hậu quả sẽ khôn lường.

Bạo động luôn luôn làm phát khởi bạo lực chống lại nó, hình như tại Kosovo sự thể là như vậy. Nên tôi nghĩ, bạo lực là một phương cách sai lầm, nhất là trong thời đại tiến bộ này.

Xét đoán cách chuyện đương thời, ta thấy rõ ràng có gì sai quấy trong hành xử của chúng ta. Nếu ta phát triển các hành động chánh đáng, tôi nghĩ chúng ta có thể giảm thiểu nhiều vấn đề, và có thể loại trừ nó nữa.

Đa số các vấn nạn của chúng ta đều do con người tạo ra, đó là sản phẩm của chính chúng ta. Vậy nếu nhân loại dùng những phương pháp thích hợp hơn, với tầm nhìn xa hơn và hiểu biết sâu hơn, thì tình trạng này sẽ thay đổi khá nhanh.

Căn cứ vào các kinh nghiệm của thế kỷ này và những gì ta đã học được từ đó, chúng ta nên thẩm định lại giá trị các thái độ của mình rồi cố gắng cải tiến mọi chuyện. Như thế, có lẽ thế kỷ mới sẽ được hạnh phúc, hòa bình hơn, loài người thân thiện nhau hơn. Tôi tin chắc như vậy.

Ít nhất so với thời gian đầu của thế kỷ 20, tôi nghĩ hôm nay nói chung, có nhiều dấu hiệu chứng tỏ chúng ta đang có bối cảnh rộng rãi hơn. Ta có thể nói loài người trưởng thành hơn.

Vậy nếu chúng ta tiếp tục gắng sức nữa về hướng đó, qua lãnh vực giáo dục, thì tôi nghĩ thiên kỷ tới sẽ được an bình hơn. Dù sao, khi mong như thế chúng ta cần phải sửa soạn. Khi chúng ta sẵn sàng rồi, thì nhìn về thiên kỷ tới ta mới thấy hứng khởi. Nếu không có thay đổi gì trong chính con người chúng ta, thì chuyện hy vọng năm mới sẽ mang tới đổi thay là chuyện không thực tế.

Tương lai nhân loại tùy thuộc vào thế hệ ngày nay. Vậy mỗi chúng ta có bổn phận phải suy ngẫm về tương lai. Trong bối cảnh đó, tôi xin chia xẻ với thính giả quan điểm của tôi: tương lai nhân loại tùy thuộc rất nhiều vào tư tưởng và hành xử của chúng ta.

Trên đây tôi mới nói tới vấn đề giáo dục.

Ngành giáo dục tân tiến rất tốt, nhưng hình như nó căn cứ theo sự đồng thuận toàn cầu về tầm quan trọng khai triển đầu óc - giáo dục về khả năng tinh thần. Không có sự chú ý vào giáo dục toàn diện một con người, để trở thành một người tốt có lòng nhân hậu.

Tôi nghĩ tới các cơ sở giáo dục được thiết lập từ ngàn năm trước ở Châu Âu, trong đó nhà thờ và gia đình coi sóc vấn đề giáo dục luân lý và nuôi dưỡng lòng nhân ái trong tim người. Như vậy sự giáo dục mới có thăng bằng.

Nhưng rồi thời gian qua đi, ảnh hưởng của nhà thờ đã giảm thiểu, đời sống gia đình trở nên thiếu ổn định và lắm vấn đề, nên thời nay khía cạnh quan trọng đó trong việc nuôi dạy con cái đã bị coi nhẹ. Hình như không có cơ sở giáo dục nào chăm sóc đặc biệt về đạo đức cho người ta nữa.

Tôi thấy khá rõ là giáo dục hay kiến thức chỉ là một dụng cụ. người có nó sẽ xử dụng để xây dựng hay phá hoại tùy theo động cơ trong con người họ. Một nền giáo dục chỉ đào tạo các bộ óc thông minh mà thôi có thể tạo thêm nhiều vấn đề. Và đối với các cá nhân thì khi có nhiều tư duy và tưởng tượng quá mức, tâm thần họ có thể đi tới chỗ lụn bại!

Nếu một đứa trẻ được giáo dục tốt về khả năng tinh thần, lại tình cờ có bố mẹ hiền lương, có trách nhiệm, vừa thương yêu vừa dạy con có kỷ luật, thì mọi chuyện rất tốt trong chiều hướng xây dựng. Tôi hy vọng trong tương lai, ngành giáo dục sẽ chú trọng hơn tới sự phát triển từ tâm và tình yêu nơi con người. Tôi nghĩ đó là điều cần thiết.

Từ mẫu giáo lên tới đại học, tôi nghĩ ta cần dạy trẻ những vấn đề liên quan tới đời sống cá nhân trẻ, kể cả vai trò của các em trong xã hội và gia đình. Không có cái đó, bạn không thể là một con người hạnh phúc, gia đình bạn cũng không có hạnh phúc, và xã hội cũng vậy. Cha mẹ cũng có trách nhiệm trong vấn đề này.

Tôi cũng hy vọng trong tương lai sẽ có ít vụ ly dị hơn, nhất là những cặp đã có con cái. Đối với trẻ em, tôi nghĩ cha mẹ đặc biệt cần có một cuộc hôn nhân hạnh phúc và bền chặt. Như vậy, qua kinh nghiệm của học, họ có thể hướng dẫn cho con em về những lợi ích của tình yêu, từ tâm và lòng nhân ái.

Tôi cũng muốn thêm điều mà tôi nghĩ có ích, là ta phải cho trẻ biết khi chúng vướng vào một tình huống đối nghịch nào đó, thì cách hay nhất là giải quyết chuyện đó bằng đối thoại, chứ không bằng bạo động. Bạo động thì có bên thắng bên thua, nhưng trong thế giới ngày nay, điều đó không còn thực tế nữa, như tôi đã nói trước đây.

Nếu quyền lợi là chuyện phân chia rõ ràng, điều lợi lạc của tôi chẳng liên quan gì tới bạn, thì có thắng có thua là đúng. Nhưng điều đó không thể xảy ra vì ngày nay quyền lợi của chúng ta đều có tương quan chặt chẽ. Vậy giải pháp khả dĩ có thể là sự tương nhượng đồng đều 50-50 hoặc có lẽ 60-40 mà thôi.

Vì không thể có một phe hoàn toàn thắng, nên chuyện đối thoại với nhau là cần thiết. Muốn giải quyết một vấn đề, bạn cần để ý tới những gì đối phương quan tâm đến, và nghĩ tới lợi ích của họ. Trong cái nhìn sáng suốt đó, bạn gắng tìm giải pháp.

Ta nên bắt đầu dạy trẻ lối đối thoại này ngay ở lứa tuổi rất nhỏ, huấn luyện cho chúng khả năng biện luận cho các quan điểm khác nhau. Theo phương pháp đó, trẻ sẽ tập cách đối thoại, và quan niệm đó từ từ thấm vào chúng. Đối thoại là phương pháp thích hợp, có hiệu quả và thực tế.

Trong xã hội loài người, lúc nào cũng có sự xung đột bất đồng ý kiến. Ngay trong chính mình, có khi buổi sáng ta hoàn toàn bị một ý tưởng chi phối, tới chiều, ta lại có ý nghĩ hoặc khác hẳn hoặc đối nghịch với ý tưởng đó. Đôi khi sự xung đột này cực kỳ khó khăn. Những đối nghịch nội tâm có thể đưa người ta tới chỗ tự tử.

Vậy nên khi nào bạn có hai tư tưởng đối nghịch nhau, cách hau nhất là bạn nên suy nghĩ theo cả hai luận cứ rồi tìm các tổng hợp các điểm xung đột. Ta nghĩ cả hai điều đó có những sức mạnh trái chiều nhau, nhưng nếu ta có thể mang chúng gần lại, tìm được thăng bằng cho cả hai, là có tiến bộ rồi.

Hơn nữa, nếu ta không ngoan nhìn rõ và vượt qua được sự trái nghịch ấy thì tư tưởng mới mẻ sẽ hiện ra, như thế sự xung đột lại có ích. Nó lại là nền tảng cho sự tiến bộ. Chỉ khi nó quá đáng, ta sẽ không kềm chế được và diễn tả ra bằng bạo lực thì mới có hại thôi.

Một khi trẻ em đã phát triển được thói quen đó, thì khi nào có xung đột, chúng sẽ biết đối ứng ngay bằng cách đối thoại chứ không bằng bạo lực, đánh đấm. Tôi đã nói với vài thính chúng rằng, được huấn luyện như thế, khi trẻ tan học về nhà mà thấy cha mẹ cãi nhau, chính trẻ có thể tìm cách thuyết phục cha mẹ họ làm vậy là sai quấy.

Tôi nghĩ rrằng giáo dục người ta như vậy, ngày nào đó tất cả chúng ta sẽ hiểu rõ loài người là một giống vật sống quây quần và trong xã hội, lợi ích cá nhân phải tùy thuộc vào lợi ích chung, trong đó mỗi cá nhân chúng ta phải là một con người tử tế, nhạy cảm và là một công dân tốt.

Như vậy, cá nhân sẽ được an bình, gia đình và xã hội cũng vậy. Khi có sự dị biệt xảy ra, chúng ta sẽ bàn thảo chia xẻ với nhau những lo lắng trong tinh thần hòa bình và thân hữu.

Sự phát triển thái độ đó có giá trị nền tảng và nhân bản. Con người có trách nhiệm, biết lo cho người khác và có tâm bao dung. Ta có thể coi đó là những đức tánh cản bản. Tin vào tôn giáo hay không là chuyện của mỗi người, nhưng dù có tôn giáo hay không, khi làm người ta là một phần tử của nhân loại.

Nếu không có các tính thiện kể trên ta không thể hạnh phúc được... Vậy, ta không thể bỏ lơ, coi thường những chuyện có ảnh hưởng trực tiếp lên hạnh phúc của ta.

Chúng ta có thể gọi các giá trị nhân bản ấy là "đạo đức thế tục",vì nó không thuộc tôn giáo nào. Thế tục đây không có nghĩa là bài bác tôn giáo, mà có ý nói: tín ngưỡng chỉ có tính cách cá nhân.

Tôi nghĩ rằng chúng ta thực sự cần cố gắng nhiều để quảng bá, khuyến khích những giá trị nhân bản này. Phát triển đạo đức là chuyện nên làm vì tôi tin rằng bản chất con người vốn dễ thương.

Có những ý kiến khác tôi, dĩ nhiên, có một số cho rằng con người có bản chất hung hăng. Nhưng nếu nhìn toàn thể cuộc đời từ lúc sanh ra tới khi chết đi, tôi nghĩ sự hung dữ chỉ lâu lâu mới xảy ra một lần. Ngoài ra, hầu như suốt đời, chúng ta sống với tình cảm và yêu thương.

Cơ thể chúng ta được cấu tạo theo một hệ thống, trong đó mỗi tế bào thần kinh đều hoạt động tốt đẹp hơn nếu như ta có cái tâm bình an. Tâm xao động thường làm cho tâm mất quân bình.

Nếu tâm an là yếu tố quan trọng để ta khỏe mạnh, thì cơ thể chúng ta được cấu tạo thích hợp với sự hòa bình trong ta. Do đó ta có thể nói bản chất của loài người nghiêng về hướng yêu thương tử tế nhiều hơn.

Cơ thể chúng ta cũng được cấu trúc để ôm ấp, chứ không để đánh nhau. Hãy coi bàn tay mình: nếu nó được dùng để đánh đấm, nó phải cứng như sừng trâu.

Quan trọng hơn nữa, theo y khoa những tuần lễ đầu tiên của em bé mới sanh rất quan trọng cho sự phát triển của bé. Vì bộ óc em phát triển rất nhanh, và sự tiếp xúc của bé với mẹ hay một người khác trong thời gian đó là yếu tố quan trọng nhất để trí óc bé được lành mạnh.

Chuyện này chứng tỏ cả thể chất chúng ta cũng khao khát tình thương của người khác. Các phản ứng kể trên đều cho ta thấy mình cần tình thương của nhân loại ra sao.

Về phương diện tâm thần, ta nhận thấy khi ta từ bi hơn, thì tâm dễ bình an hơn.

Khi nghĩ tới người khác, tâm ta sẽ rộng mở và các vấn đề cá nhân của mình sẽ trở nên vô nghĩa. Mặt khác, nếu ta chỉ nghĩ tới "tôi, tôi, tôi", tinh thần ta trở nên nhỏ hẹp và một vấn đề bé xíu sẽ trở thành vĩ đại.

Khi nghĩ tới người khác và chia xẻ cái khổ đau của họ, có thể lúc đó bạn cũng buồn phiền, nhưng đó là chuyện tự nguyện. Trong thâm tâm, bạn có can đảm, tự tin và sức mạnh nội tại khi bạn quan tâm tới khổ đau của người khác. Ngược lại, khi bạn đau khổ vì những vấn đề khởi lên dù bạn không muốn, thì chuyện đó trùm lên bạn. Giữa hai cái khó trên có sự khác biệt lớn lắm.

Theo kinh nghiệm nhỏ bé của tôi, càng quán từ bi, càng nghĩ tới vô số chúng sanh đang khổ, tôi càng có thêm sức mạnh nội tâm. Rồi khi tôi có vấn đề này kia, nó không còn làm phiền tôi bao nhiêu.

Ta càng có nội lực, tự tin thì sợ hãi và nghi ngờ càng giảm bớt, tự động ta trở nên cởi mở hơn. Rồi ta có thể nói chuyện với các bằng hữu anh em thêm dễ dàng, vì khi bạn cởi mở thì họ cũng có đáp ứng tương xứng.

Trái lại khi ta sợ hãi, thù hận hay nghi ngờ, cánh cửa của trái tim ta đóng lại, thì ta sẽ liên hệ với nhiều nghi ngại. Tôi nghĩ rằng điều tệ nhất là ta nghi ngờ người khác và có cảm tưởng họ cũng ngại mình, kết quả là chúng ta trở nên xa cách nhau. Cuối cùng là sự cô đơn và thất vọng.

Đó là nguyên nhân khiến tôi nghĩ lòng từ bi và quan tâm tới người khác là những điều tuyệt diệu. Vấn đề là người ta thường hay nghĩ rằng lòng từ bi, yêu thương và bao dung có tính cách tôn giáo, những ai không quan tâm tới tôn giáo thường coi thường những giá trị đó. Theo tôi, như vậy là sai lầm.

Tất cả chúng ta đều cần quan tâm tới những giá trị đó nhiều hơn. Đó là phương cách duy nhất để sửa soạn đón thiên kỷ mới.

[tk]

Điểm chính yếu thứ hai tôi muốn nói tới, rất quan trọng là sự hòa đồng và hiểu biết giữa các tôn giáo.

Tôn giáo là đặc điểm của loài người. Thế giới loài vật không có tín ngưỡng. Đức tin khi được xử dụng đúng mức thì có ích lợi, nếu không nó có thể mang lại tai biến. Lý do là tôn giáo có liên quan tới tình cảm của con người, đôi khi tình cảm của chúng ta có thể lầm lẫn. Khi đó không có lý lẽ gì nữa, chúng ta trở nên chính thống và quá khích.

Vì vậy, chúng ta cần cố gắng nhiều hơn để các tôn giáo lớn trên thế giới giúp cho loài người tiến bộ hơn, phục vụ nhân loại và cứu lấy địa cầu; trong khi đó chúng ta cũng cố gắng để giảm thiểu những đối nghịch nhân danh tôn giáo.

Trong vài năm nay tôi thực hành theo nhiều phương cách khác nhau để thực hiện chuyện này. Hiện nay có một số huynh đệ trong các tôn giáo khác đang tiếp tay với tôi.

Thứ nhất, tổ chức những cuộc họp giữa các học giả thuộc các truyền thống để bàn thảo về những điểm tương đồng và dị biệt thuần trí thức.

Thứ nhì, tổ chức những gặp gỡ cho các tín đồ thuần thành thuộc các tôn giáo khác nhau để họ có thể trao đổi kinh nghiệm nội tâm. Chuyện này có ảnh hưởng rất mạnh và cực kỳ hữu ích để hiểu được giá trị của các truyền thống khác với ta.

Trong trường hợp riêng, tôi được gặp linh mục Thomas Merton và các hành giả nghiêm túc khác, tôi thật sự được mở mắt về giá trị của truyền thống họ thực hành. Phương pháp này rất có lợi ích cho việc cảm thông và hiểu biết lẫn nhau.

Phương pháp thứ ba cuộc hành hương đa tôn giáo. Một nhóm người nhiều tôn giáo khác nhau, cùng đi hành hương thăm viếng chung với nhau những địa điểm linh thiêng. Nếu có thể, họ cầu nguyện chung, nếu không, chỉ cần ngồi thiền chung.

Hành hương như vậy là một kinh nghiệm vô cùng quý giá và sâu xa. Trong dịp tới thăm Lộ Đức (Lourdes) phía Nam nước Pháp. Đi hành hương chứ không phải du lịch, tôi đã uống nước thánh và đứng trước tượng mẹ Maria. Tôi nghĩ tại đây, ngay địa điểm này, đã có hàng triệu người tới xin ân sủng, an bình và đã được hài lòng.

Khi ngắm tượng mẹ Maria, tôi khởi lên niềm kính ngưỡng sâu xa dối với Thiên chúa giáo, vì tôn giáo này đã đem lại lợi ích cho hàng triệu người. Thiên chúa giáo có thể có triết lý không giống chúng tôi, nhưng đó là chuyện khác. Giá trị giúp ích và làm lợi cho loài người của tôn giáo này là chuyện rất rõ ràng.

Vì vậy tôi có kinh nghiệm thấy được sự ích lợi của các cảm xúc sâu xa về tôn giáo khác tại những địa điểm linh thiêng. Một số các bạn Thiên chúa giáo đã đáp ứng đề nghị này, năm ngoái có vài anh em thân hữu đạo Chúa đã tới Bồ Đề Đạo Tràng vài ngay. Chúng tôi người tin Phật kẻ tin Chúa đối thoại với nhau và mỗi sáng sớm chúng tôi cùng ngồi quán tưởng dưới cây Bồ Đề, thật là một sự kiện lịch sử.

Tôi nghĩ có lẽ từ thời Phật và Chúa ra đời (hơn 2500 và 2000 năm trước), đây là lần đầu tiên có môt cuộc hội ngộ như vậy.

Phương pháp thứ thư là tổ chức những kỳ họp mặt như hồi giữa thập niên 1980 tại Assisi, Ý quốc. Các nhà lãnh đạo tâm linh thuộc nhiều truyền thống tới đọc kinh trên cùng diễn đàn, rồi trao đổi nhau về một đề tài đặc biệt.

Tại Assisi, đề tài là vấn đề môi sinh. Sự kiện này rất có ý nghĩa đối với hàng triệu tín đồ mỗi tôn giáo, khi họ thấy các nhà lãnh đạo của họ dự phần vào việc trao đổi thân thiện và cùng đưa ra thông điệp hòa bình như các tôn giáo khác.

Đó là bốn phương pháp tôi xin đề nghị để chúng ta có thể cổ võ cho sự hòa đồng tôn giáo. Có một điểm khác mà tôi muốn chia xẻ với các bạn bữa nay. Chúng ta đã nói chuyện về việc phát triển tinh thần chăm sóc cho người khác, chia xẻ các vấn nạn với nọ và cố giảm thiểu lòng thù hận.

Chúng ta không nên có thái độ thù ghét nào đối với một cá nhân nào trong gia đình hay ngoài xã hội, đối với cả nhân loại, vì lòng sân hận chính là thứ phá tan hạnh phúc và hòa bình của chúng ta. Chúng ta cần một thứ như "giải giới" trong nội tâm. Với sự giải giới này và chánh niệm về chiến tranh, quan niệm về quân sự và hủy diệt sẽ trở nên lỗi thời.

Trên căn bản đó, chúng ta cần nghiêm chỉnh nghĩ tới việc giảm thiểu vũ khí. Trước hết là võ khí nguyên tử. May thay đã có vài chương trình gỡ bớt các đầu đạn nguyên tử, thật là một khởi đầu tuyệt diệu. Chương trình này không nên chỉ giới hạn vào các đầu đạn nguyên tử mà nên tìm cách hủy diệt hết các loại vũ khí đó.

Chúng ta còn cần cố gắng nhiều. Rồi từ từ, thế giới chúng ta sẽ không cần quân sự nữa. Chúng ta sẽ có một thế giới vô võ khí. Tôi cho ta nên có mục tiêu xa như thế. Tôi không nói rằng thế giới này sẽ làm được chuyện này ngay, trong vài trường hợp có thể nó cần nhiều thế hệ, nhưng tôi cho rằng tư tưởng này đáng để vào trong đầu chúng ta.

Dĩ nhiên thế nào cũng có một số những con người bá đạo. Để đối phó với họ chúng ta cần một thứ lực lượng quốc tế. Chúng ta đã có tổ chức giữ gìn nền hòa bình quốc tế như vậy trong Liên Hiệp Quốc.

Trước hết chúng ta nên thành lập một lực lượng võ trang giới hạn cho từng vùng, gồm một số nhỏ lực lượng di động có phẩm chất và hiệu năng để kiểm soát các nước hội viên. Nếu có tranh cãi, lực lượng này có thể hành động như một biện pháp đối phó. Tuy nhiên, không xứ nào được có quân đội riêng.

Tỷ dụ như tại Costa Rica, năm mươi năm nay họ được an hưởng là xứ không võ trang. Bằng cách này, theo tôi, sự giải giới nội tâm sẽ đi cùng với sự giải giới võ khí.

Tôi nghĩ điều lợi thứ nhất của chuyện này là chúng ta sẽ tiết kiệm được nhiều tiền. Mỗi trái bom hay hỏa tiễn điều rất đắt giá. Và nếu có tranh chấp trong nhiều tuần, nhiều tháng thì sẽ tốn kém rất nhiều.

Thay vì phí tiền bạc vào việc phá hoại nhau, chúng ta nếu dùng nó một cách xây dựng như làm nhà thương, trường học cho các xứ nghèo, thì lợi ích biết bao.

Không phải chúng ta chỉ tiết kiệm được tiền tài mà ta còn ngăn ngừa được mức độ ô nghiêm nữa.

Tôi hay nói đùa rằng các xưởng thay vì làm xe tăng thì sản xuất xe ủi đất dễ hơn. Các khoa học gia làm việc cho quân đội, thay vì đem bộ óc siêu quần vào việc phát triển các phương tiện tàn phá, họ có thể đổi sang một bình diện xây dựng. Làm như thế, họ xứng đáng lãnh lương gấp đôi ngay!

Chúng ta nên suy nghĩ như thế nếu chúng ta quan tâm tới phúc lợi của nhân loại trong tương lai. Theo tôi, chúng ta nên bớt háo hức về thiên kỷ mới mà nên có các suy tư hướng nội, sửa soạn chúng ta nhiều hơn cho thời đại mới đó.

Ở lứa tuổi tôi, tôi thuộc vào thế kỷ này, và sau cùng tôi đã sẵn sàng từ biệt nó. Vậy nên thế hệ trẻ hãy suy tư cho cẩn thận, đừng bị xúc động hay bị vướng mắc gì, xin hãy suy nghĩ theo bình diện rộng rãi và có viễn kiến đường dài. Điều đó rất là quan trọng.

Tôi xin ngừng bài nói chuyện ở đây. Nếu quý bạn thấy có vài điểm đáng tìm tòi thêm, xin hãy làm chuyện đó. Trái lại nếu bạn thấy nhưng điểm tôi nêu lên không thích đáng hay vô nghĩa lý, thì xin cứ quên nó đi, bỏ lại trong phòng này. Xin cám ơn các bạn rất nhiều.

VẤN ĐÁP:
Hỏi: Thưa ngài, tôi vật lộn với các ý nghĩ của tôi về Kosovo. Một mặt tôi không muốn thấy một sự giết hại nào, mặt kia tôi lại nghĩ thế giới Tây phương không thể làm ngơ tình trạng tại đó.

Tôi cũng có ý thức về tình trạng như vậy tại Tây Tạng, Miến Điện, Rwanda (Phi Châu) v.v... Liệu chúng ta có trách nhiệm về việc làm của chánh phủ không? Chúng tôi phải hành động ra sao để làm cho dân Serbs và Albanians ở Kosovo đỡ khổ?

Đạt Lai Lạt Ma: Trong mấy tuần qua nhiều người đặt câu hỏi này với tôi, nhất là những người thuộc các vùng đó, rất mong được tôi khuyên họ. Nhưng tôi không phải là một chuyên gia về chuyện này. Hiểu biết của tôi chỉ căn cứ vào báo chí...

Các tổ chức như NATO tại Tây phương tỏ ra quan tâm tới sự vi phạm nhân quyền và sự khổ đau của dân Kosovo, dĩ nhiên rất tốt. Họ cố gắng để ngăn lại sự diệt chủng của dân thiểu số, một chánh sách thực kinh hoàng.

Một số người lớn tuổi còn nhớ việc đảng Đức Quốc Xã tiêu diệt dân Do Thái trong thế chiến thứ hai. Tôi cho là phản ứng của các nước này như vậy rất tốt và làm cho chúng ta phấn khởi.

Từ căn bản tôi luôn luôn chống lại võ lực, lý do thì tôi đã nói rồi.

Có cách nào để ta có thể ngăn được những thống khổ của loài người trong các trường hợp hiện nay? Tôi không biết! Thật là khó khăn! Theo tôi, như tôi đã nói bây giờ quá trễ. Chúng ta đã bỏ lỡ cơ hội khi trước.

Nhưng trên kinh nghiệm của Kosovo, ngày nay chúng ta nên chú ý tới những vùng khác có thể sắp bị khủng hoảng để mà phòng ngừa.

Hỏi: Thưa ngài, càng ngày càng có nhiều áp lực lên tuổi trẻ phải cạnh tranh trong việc học ở phương Tây, vì vấn đề thiếu việc làm và thiếu quân bình về tâm linh. Làm sao để thay đổi được? Ngài có cho rằng chúng tôi đã đi quá xa và khó mà thay đổi được tiến trình này?

Đạt Lai Lạt Ma: Tôi không tin là đã trễ. Nếu trong xã hội, chúng ta thay đổi căn bản suy tư và đối phó với các vấn đề, nếu cả xã hội thay đổi thì ta còn khả năng. Dù cho khó khăn tới đâu, ta cũng không nên mất hy vọng và tin tưởng.

Lạc quan là chuyện rất quan trọng. Nếu bạn cảm thấy không thể làm gì vì nhiều khó khăn quá, thì chính sự tự ý chịu thua, sự bi quan đó sẽ là nguyên nhân thực sự của thất bại.

Đừng để ý tới chuyện bạn thành công trong một thời gian ngắn, hay trong kiếp này, nếu đó là việc đáng làm, thì bạn nên thử. Ít nhất sau đó bạn không hối tiếc. Nếu ta rút lui vì gặp khó khăn thì ta sẽ luôn luôn ân hận.

Hỏi: Xin ngài cho biết có hỗ trợ cho ý kiến "một tín ngưỡng toàn cầu, một tôn giáo cho tất cả?"

Đạt Lai Lạt Ma: Bạn muốn nói gì? Tất cả các tôn giáo nên hiệp nhất? Đôi khi tôi gọi lòng từ bi bác ái là tôn giáo toàn cầu. Nhưng nếu bạn cho nó cái ý nghĩa là ta nên tạo ra một tôn giáo phổ cập, bằng cách lấy của tôn giáo này, tôn giáo kia một số tư tưởng, thì tôi nghĩ đó là chuyện điên rồ.

Mỗi tôn giáo nên giữ các truyền thống riêng biệt để mỗi đạo có một sắc thái riêng duy nhất. Như vậy các triết thuyết và các truyền thống khác nhau sẽ làm hài lòng nhiều loại người khác nhau.

Tôn cho rằng khởi đầu có nhiều tôn giáo là vì loài người vốn có những tình cảm khác biệt. Một tôn giáo duy nhất không thể làm hài lòng tất cả mọi người. Ta cần có nhiều tôn giáo.

Đồng thời, tôi cũng đã nói, có vài khác biệt căn bản giữa các tôn giáo. Gần đây tại Argentina, tôi tham dự một hội luận về tôn giáo và khoa học với một vị giám mục, một khoa học và một y sĩ.

Khi tới lượt tôi phát biểu, tôi vừa mới nói rằng đạo Bụt không có quan niệm có một đấng sáng tạo, và luật duyên sinh khôg có điểm khởi đầu. Vị giám mục đã tỏ ra ngạc nhiên vì ông vẫn nghĩ là đạo Phật cũng chấp nhận Thương đế là đáng sáng tạo. Ông ta nói lên một cách vui vẻ: "Ồ, nếu vậy thì không có căn bản đối thoại giữa Thiên chúa giáo và Phật giáo?.

Tôi nói với ông ta là có sự khác biệt căn bản mà cũng có các phép hành trì chung, như về lòng nhân ái, thương yêu, tha thứ và hài lòng chẳng hạn. Đối với một số người, ý niệm về đấng sáng thế rất mạnh, vì đó là một vị đầy lòng từ bi bác ái, và ngài là đấng sáng tạo ra đời sống con người. Ý tưởng này khiến cho họ rất thân cận với Thượng đế, và chúng ta tưởng như nếu muốn đạt được ý nguyện của ngài thì ta cũng phải có bác ái nhân từ.

Các tông đồ chân chất của đạo Chúa phải thể hiện được tình yêu và lòng bác ái đối với đồng loại. Đó là ý nghĩa đích thực của tình yêu Thượng đế. Nếu người nào không quan tâm tới việc thể hiện lòng yêu thương với đồng loại mà chỉ nói: "Chúa cao cả" thì tôi cho là đạo đức giả.

Để làm một con chiên tốt, bạn phải thực hành lòng bác ái, tình yêu thương và bao dung, như trong Thánh kinh đã viết: "Nếu bị người ta tát bên má này thì chìa má kia ra". Trong đạo Phật chúng tôi gọi đó là thực hành Hỷ Xả. Vậy có khá nhiều điều tương tự trong đạo Phật và đạo Chúa.

Khi chúng ta nhìn vào mục đích của các truyền thống khác nhau, thì ta sẽ thấy cùng một thứ và họ căn cứ vào cùng một tiềm năng. Đạo Phật và đạo Kỳ Na (Jain) quan niệm không có một đáng sáng thế, mà mọi sự đều thuộc vào trách nhiệm của mỗi cá nhân. Quan niệm đó chỉ là một lối nhìn có hiệu quả đối với một số người nào đó thôi. Vậy chúng ta có thể nói mỗi tôn giáo đều có một con đường đặc thù để tạo nên những con người thiện lành.

Hỏi: Thưa ngài, đôi khi sự chọn lựa của chúng ta hầu như đã được định trước vì các nhân duyên. Chúng ta có tự do đến mức nào để chọn lựa?

Đạt Lai Lạt Ma: Khi nói tới luật duyên sinh, chúng ta nói về nguyên tắc phổ cập áp dụng cho mọi sự vật. Mỗi thứ đều có các duyên mà hiện khởi lên. Trong bối cảnh đặc biệt của các sinh vật, chúng ta nói tới các hành động của cá nhân như một phần các duyên đó.

Cá nhân là những phần tử họat động tham dự vào việc tạo duyên, có nghĩa là họ có ý thức về sự lựa chọn các hành động họ làm.

Có một cách thức lựa chọn khác: dù cho người đó có thể đã có một hành vi đặc biệt tạo nên một chuyển động nào đó, thì hành vi ấy cũng không đủ tạo ra một cái quả. Cần có nhiều nhân duyên phụ mới đủ để đưa tới kết quả. Trong quan niệm đó, chúng ta có một tự do nào đó để ít nhất ảnh hưởng tới các duyên.

Hỏi: Thưa ngài, án tử hình luôn luôn là đề tài thảo luận của quần chúng. Ngài nghĩ sao về chuyện này?

Đạt Lai Lạt Ma: Tôi chống lại án tử hình. Tôi nghĩ chuyện đó rất tệ và nó làm cho tôi buồn phiền. Mỗi khi nhìn thấy hình các tử tội đang chờ chết, tôi rất bứt rứt và khó chịu.

Bạn đã biết tôi nghĩ rằng mỗi người ai cũng đều có những cảm xúc phiền não, đều có những tiềm năng hận thù hay giân dữ khá lớn trong ta. Vì hoàn cảnh, vài chuyện xảy ra cho những người đáng thương đó khiến họ hành động theo cảm xúc, nhưng tôi nghĩ họ cũng có tiềm năng tốt lành trong họ. Vì thế cách tốt nhất là đừng từ bỏ các tội phạm, nên mang họ trở về xả hội, cho họ cơ hội để tự cải thiện và chuyển hóa.

Tôi có nghe tại nhà tù Tihar bên Ấn Độ, chánh phủ dạy cho các tù nhân thiền tập và kết quả rất tốt, nhiều người thật sự thay đổi. Tại Hoa Kỳ cũng vậy, nhiều người tự nguyện giúp các tù nhân, huấn luyện họ về tâm linh. Hội Ân Xá Quốc Tế đang vận động triệt để cấm án tử hình và tôi đã ký tên vào đề nghị đó.

Hỏi: Cái giận từ đâu đến?

Đạt Lai Lạt Ma (cười): Tôi nghĩ mỗi triết thuyết đều có một giải thích khác nhau. Theo quan điểm của Phật giáo, cái giận (sân hận) có gốc rễ là sự ngu si (vô minh). Gần hơn, tôi nghĩ giận dữ tới từ sự ràng buộc. Ta càng quyến luyến ràng buộc càng dễ giận dữ.

Cái giận cũng như các cảm xúc bất thiện khác, là một phần của tâm ta. Mặt khác, lòng từ bi bác ái cũng là một phần tâm mình. Vậy điều quan trọng là ta biết phân tích các ý tưởng của mình. Những ý nào có ích lợi? Những tưởng nào có hại?

Sau khi chúng ta tự xét mình theo cách đó, ta sẽ thấy có một số ý tưởng trái nghịch nhau. Tỷ như giận ghét trái ngược với yêu thương tử tế. Rồi ta tự hỏi coi kết quả của sân si là gì, của từ bi bác ái là gì?

Nếu bạn thấy lòng nhân hậu có ích lợi, thì bạn hãy tìm cách làm cho nó tăng tiến lên, như một lực đối lại sự thù hận. Nếu những ý tưởng thiện đó tăng trưởng, thì số lượng các tư tưởng nghịch chúng sẽ bị giảm đi. Đó là cách huấn luyện tâm.

Không được huấn luyện như thế, mỗi chúng ta đều có những tư tưởng thiện và bất thiện, cả hai loại đều mạnh như nhau. Các nhân duyên này sẽ kích thích các cảm thọ thiện lành, nhân duyên kia sẽ kích thích cái xấu ác. Dầu sao khi ta có ý thức cố gắng thì ta có thể thay đổi tình trạng, đó là ý nghĩa của sự chuyển hóa tâm. Tôi nghĩ rằng bất kể là người có tín ngưỡng hay không, khi bạn càng nuôi dưỡng lòng từ bi bác ái thì lại càng thêm hạnh phúc và bình an. Diện mạo của bạn sẽ bình thản hơn, và dú cho có nghe tin dữ, nó cũng không làm phiền bạn nhiều lắm. Đây là phương cách rất lợi lạc. Mặt khác, nếu bạn bị thống trị bởi sân hận hay phiền não thì khi có tin tốt đến, có khi bạn lại cũng khó chịu.

Vì chúng ta ai cũng đi tìm một cuộc sống hạnh phúc, tôi cho là việc suy tư và xét nét các ý nghĩ của mình là chuyện đáng làm. Ta nên dùng các tư tưởng thiện lành của ta một cách hữu dụng nhất và nên giảm thiểu các tâm phiền não.

Đó là cách ta luyện tâm. Tôi nghĩ ai thực nghiệm chuyện này cũng đều có ích lợi cả. Dù bạn giàu hay nghèo, chúng ta có cùng một loại trí óc và chúng ta có cùng một phòng thí nghiệm trong tim và đầu mình. Mọi thứ đều có đây, đều có sẵn trong bạn.

Ngay cả những người nghèo, kể cả các hành khất cũng làm được chuyện này. Thực vậy trong thời xa xưa, vài thiền sư đã sống đời hành khất, nhưng tâm họ thì giàu có vô cùng.

SÁCH THAM KHẢO

1.- Thích Nhất Hạnh:
- Vấn Đề Nhận Thức Trong Duy Thức Học - Lá Bối 1978.
- Trái Tim Mặt Trời - Lá Bối 1982.
- Trái tim Của Bụt - Lá Bối 1997.
- Thiết Lập Tịnh Ðộ - Lá Bối 2000.

2.- Jaidev Singh, Thích Viên Lý: Ðại Cương Triết Học Trung Quán, Viện Triết Lý VN và Thế Giới, 1998.

3.- Hạnh Cơ: Pháp Số Căn Bản, Làng Cây Phong, 1996.

4.- Sogyal Rinpoche, Thích nữ Trí Hải: Tạng Thư Sống Chết, Thanh Văn, 1996.

5.- Geshe Tsultim Gyeltsen: Mirror of the Wisdom, Thubten Shardye Ling Publication.

6.- Các sách Anh ngữ của Ðạt Lai Lạt Ma như:
- Fundamental Wisdom of the Midle Way, Oxford University Press, 1995.
- The Power of Compassion, Thorsons, London, 1995.
- Four Noble Truths, Thorsons, 1998.
- Heart of the Buddha's path, Thorsons, 1999.